Trước khi hóa vàng, các gia đình đều làm mâm cỗ cúng. Ảnh minh họa

Thấm thoắt đã hết ba ngày Tết, các gia đình lại tất bật sửa soạn cho ngày hóa vàng, tiễn đưa ông bà, tổ tiên sau khi đã mời ông bà, tổ tiên ngày 30 về hưởng ba ngày Tết. Trong ba ngày này, các bậc gia thần, tổ tiên luôn ngự trên bàn thờ. Do vậy, đèn hương không bao giờ được tắt, các đồ dâng cúng như hoa quả, mâm ngũ quả và bánh kẹo phải đợi đến “ngày hóa vàng” mới được hạ xuống. Đây là một nghi lễ rất quan trọng trong tâm thức người Việt.

Hóa vàng hay còn gọi là lễ tạ là một dạng dâng cúng vật chất cho thần linh. Bởi không thể dùng tiền thật để đốt, nên người ta phải nhờ đến tiền vàng mã với những hình tròn, hình vuông giống hình tiền. Ngày nay còn có cả rất nhiều hình điện thoại, nhà cửa, xe máy, ô tô, quần áo... cho người thân ở “thế giới bên kia”.

Theo quan niệm truyền thống, có lễ tạ thì tấm lòng gia chủ mới được người âm chứng giám, phù hộ cho gia đình được bình an, làm ăn tấn tới trong năm mới.

Thông thường ngày hóa vàng sẽ diễn ra từ ngày mùng Ba đến ngày mùng Mười tháng Giêng Âm lịch. Song, trong cuộc sống hiện đại, hầu hết các gia đình đều hóa vàng ngày mùng Ba để sớm quay trở lại với công việc.

Tùy điều kiện kinh tế và phong tục tập quán các địa phương, mỗi gia đình chuẩn bị mâm cỗ hóa vàng khác nhau theo khả năng tài chính và điều cốt yếu là ở tấm lòng thành.

Trong mâm cúng hóa vàng bao giờ cũng phải có gà luộc nguyên con, là gà trống to, đẹp, được giết mổ bày biện cẩn thận. Đây là vật tế trong nghi lễ truyền thống không thể thiếu trên mâm cỗ hóa vàng. Tiếp đó là bánh chưng, tượng trưng cho sự vuông tròn của trời đất.

Đi kèm với bánh chưng là dưa hành. Người xưa có câu “Thịt mỡ, dưa hành, câu đối đỏ/ Cây nêu, tràng pháo, bánh chưng xanh”. Ẩm thực người Việt luôn coi trọng sự cân bằng trong hương vị, vì thế đi kèm với sự đậm đà, ngầy ngậy của bánh chưng, thịt mỡ… không thể thiếu món dưa hành thanh mát, chua cay cũng như sự hài hòa của màu sắc.

Các bà nội trợ cũng có thể sáng tạo, làm các món nem, nộm, cuốn như phở cuốn, nộm gà xé phay, nộm hải sản… các món này có tính thanh mát, dễ ăn, điều hòa lại lượng đạm từ thịt mỡ, bánh chưng. Nhiều gia đình chế biến thêm món cá chép nấu bỗng, theo quan niệm dân gian, đây là loài cá vượt vũ môn hóa rồng. Vì vậy khi cúng cá chép vào đầu năm sẽ mang lại may mắn, thịnh vượng cho gia chủ.

Lễ vật dâng cúng hóa vàng gồm: Nhang, hoa, ngũ quả; trầu cau, rượu, đèn nến, bánh kẹo; mâm lễ mặn hoặc chay cùng các món ăn ngày Tết đầy đủ, tinh khiết.

Mâm cúng hóa vàng cũng là dịp để anh em quây quần ăn bữa cơm cuối trước khi mỗi người một việc tản đi bốn phương và hẹn nhau đoàn tụ vào Tết năm sau nữa.

Tục hóa vàng. Ảnh baodautu.vn

Sau khi trang trọng thắp tuần hương và trước khi dọn mâm cỗ để mọi người dùng, chủ nhà có bài khấn bái biệt tổ tiên. Có người khấn nôm, có người nhờ họ hàng, những người hay chữ viết cho bài khấn; nhưng phổ biến là bài khấn Theo Văn khấn cổ truyền Việt Nam của Nhà xuất bản Văn hóa - Thông tin, như sau:

Nam mô a di đà Phật!

(3 lần) Kính lạy:

Hoàng Thiên Hậu Thổ chư vị Tôn Thần.

Ngài Đương niên, Ngài Bản Cảnh Thành Hoàng, các Ngài Thổ Địa, Táo Quân, Long Mạch Tôn Thần.

Các Tổ Khảo, Tổ Tỷ, nội ngoại tiên linh. Hôm nay là ngày mùng Ba tháng Giêng năm Canh Tý.

Tín chủ chúng con .......................... Ngụ tại .......................................... Thành tâm sửa biện hương hoa phẩm vật, phù tửu lễ nghi, cúng dâng trước án.

Kính cẩn thưa trình: Tiệc xuân đã mãn, Nguyên Đán đã qua, nay xin thiêu hóa kim ngân, lễ tạ Tôn Thần, rước tiễn tiên linh trở về Âm giới.

Kính xin: Lưu phúc lưu ân, phù hộ độ trì, dương cơ âm mộ, mọi chỗ tốt lành. Cháu con được chữ bình an, gia đạo hưng long thịnh vượng. Lòng thành kính cẩn, lễ bạc tiến dâng, lượng cả xét soi, cúi xin chứng giám. Nam mô Chứng Minh Sư Bồ Tát (3 lần).