“Hôm qua em tới trường/ Mẹ dắt tay từng bước/ Hôm nay mẹ lên nương/ Một mình em tới lớp...” - nhân ngày khai giảng, tôi lại nhớ tới câu hát đó trong một bài hát mà nhiều thế hệ học trò thường được các thầy cô dạy cho hát mỗi khi bước vào năm học mới, (nay thì không biết thầy cô còn dạy và học trò còn hay hát bài hát đó nữa không?).

Bài hát đó là một sáng tác của nhạc sĩ Bùi Đình Thảo, và là phổ bài thơ “Đi học” của nhà thơ Minh Chính, tên gọi đầy đủ là Hoàng Minh Chính, một ca khúc thiếu nhi rất hay và được lưu truyền rộng rãi cho đến tận ngày nay.

Một điều bất ngờ đến ngạc nhiên và thú vị là bài thơ “Đi học” nổi tiếng ấy được nhà thơ Minh Chính viết từ năm 1959, viết bằng mực Cửu Long xanh đen trên giấy thếp, khi ông mới vừa 15 tuổi.

Nhà thơ Minh Chính họ Hoàng, sinh năm 1944 tại thôn Đô Hoàng, xã Yên Thành, huyện Ý Yên, tỉnh Nam Định trong một gia đình có 6 anh em. Minh Chính là thứ hai. Anh là hậu duệ nhiều đời của một dòng họ có truyền thống về dạy học và văn chương. Năm 1948, Minh Chính theo gia đình lên Phú Thọ. Thôn Tiên Phú, xã Phú Hộ, huyện Phong Châu từ đấy trở thành quê hương thứ hai của gia đình anh.

Cảnh quan miền Phong Châu tươi đẹp, tình thương yêu gia đình cha mẹ, anh em, bạn bè, mái trường tuổi thơ... tất cả được trân trọng, in đậm trong tâm hồn Minh Chính tuổi học trò, đã được anh ghi thành nhiều bài thơ, trong đó có bài thơ “Đi học”.

Viết đơn tình nguyện nhập ngũ năm 1963, khi đang học cấp III trường Hùng Vương (thị xã Phú Thọ), Minh Chính vào chiến trường B2 năm 1966 với cấp bậc Thượng úy - Đại đội trưởng thuộc Sư đoàn 312, chiến đấu tại mặt trận Quảng Trị. Anh hai lần được tặng danh hiệu Dũng sĩ diệt xe cơ giới, một bằng Dũng sĩ diệt tàu chiến.

Bị thương, Minh Chính ra Bắc cuối năm 1968. Đây là dịp anh gặp gia đình, người thân, bạn bè sau những năm ở chiến trường khu V gian khổ, ác liệt. Năm 1969, ba lô trĩu vai, bước chân tập tễnh, các em trong gia đình tiễn người anh cấp bậc Tiểu đoàn phó, đi chiến trường lần thứ hai từ sân ga quê hương. Sang chiến trường K, Minh Chính anh dũng hy sinh bên vòm xanh thốt nốt giữa tháng 3 năm 1970 trên đất Campuchia trong đội ngũ quân tình nguyện Việt Nam làm nghĩa vụ quốc tế. Đến nay, qua nhiều lần tìm kiếm, vẫn chưa tìm được nơi anh hy sinh để di cốt chàng sĩ quan tài hoa 26 tuổi được trở lại quê nhà.

Bài thơ “Đi học” của Minh Chính tạo cảm hứng cho nhạc sĩ Bùi Đình Thảo phổ nhạc thành ca khúc “Đi học” ngay trước mùa tựu trường năm 1971.

Với Bùi Đình Thảo (1937-1997), dù quê ở vùng chiêm trũng Hà Nam, nhưng ông đã vận dụng phong cách dân ca miền núi - hát then - để triển khai ca khúc, chủ động đảo thứ tự một khổ thơ rồi nhập đề. Khúc nhạc dạo đầu, ông dành cho cây đàn tính lên tiếng, mở ra quang cảnh em bé đến trường từ buổi sáng tinh khôi trong sáng tuyệt vời: “Hương rừng thơm đồi vắng/ Nước suối trong thầm thì/ Cọ xòe ô che nắng/ Râm mát đường em đi”.

Giai điệu - lời thơ chạm vào hình ảnh sẽ thành kỷ niệm, ký ức thiêng liêng tuổi học trò ngày đầu đi học: “Hôm qua em đến trường/ Mẹ dắt tay từng bước/ Hôm nay mẹ lên nương/ Một mình em tới lớp”...

“Một mình em tới lớp!” - nét nhạc trầm ấm, tự tin, niềm vui tuổi thơ hồn nhiên lan tỏa với “Chim đùa reo trong lá/ Cá dưới khe thì thào/ Hương rừng chen hương cốm/ Em tới trường hương theo” - mùi hương thân thiết từ cánh rừng gần đến nương lúa xa cùng theo em bé đến trường một hoà điệu thanh bình trong veo như ngọc, thấp thoáng bóng dáng mái trường xinh, cô giáo trẻ, tiếng hát tuổi thơ, trang sách thân yêu mở sáng chân trời. “Đi học” đã trở thành “bài ca đi cùng năm tháng” hơn nửa thế kỷ qua.

Nhân ngày khai giảng năm học mới 2023 - 2024, tôi ôn lại cùng các bạn một số tư liệu về 2 vị tác giả của bài thơ và ca khúc “Đi học”, với mong muốn chúng ta và con cháu mình sẽ mãi ghi nhớ tấm lòng yêu trẻ em thiết tha và tài năng thơ, nhạc của nhà thơ - liệt sĩ Hoàng Minh Chính và nhạc sĩ Bùi Đình Thảo.

AN VINH

ĐI HỌC

(Minh Chính)

Hương rừng thơm đồi vắng

Nước suối trong thầm thì

Cọ xoè ô che nắng

Râm mát đường em đi.

Hôm qua em tới trường

Mẹ dắt tay từng bước

Hôm nay mẹ lên nương

Một mình em tới lớp.

Đường xa em đi về

Có chim reo trong lá

Có nước chảy dưới khe

Thì thào như tiếng mẹ.

Trường của em be bé

Nằm lặng giữa rừng cây

Cô giáo em tre trẻ

Dạy em hát rất hay.

Mũ rơm thơm em đội

Hương cốm chen hương rừng

Mỗi lần em tới lớp

Hương theo em tới trường…