Được xem là ít khả năng mất việc hơn, kể cả vào những thời điểm kinh tế suy thoái, nhưng tại sao, trong bối cảnh thất nghiệp gia tăng vì tình trạng cắt giảm đơn hàng mà con số công chức nghỉ việc vẫn không giảm?

Nguyên nhân có nhiều và lý giải về tình trạng này cũng không ít; giải pháp, chủ trương được đề ra và nhiều bộ, ngành nêu cao tinh thần đổi mới công tác bố trí, sử dụng cán bộ, công chức, viên chức để tạo cơ hội, điều kiện phát triển, … nhưng “làn sóng” trên ngày càng lan rộng. Mô-típ chung của các bài phát biểu và ý kiến chuyên gia về tình trạng này đều cùng chung một luận đề hai vế: là quy luật tất yếu của kinh tế thị trường nhưng cũng phải tìm ra nguyên nhân; hay có nói rõ hơn như “không có gì đáng quan ngại vì “có anh ra thì lại có chị vào” nhưng cũng đặt ra nhiều vấn đề về công tác quản lý, sử dụng, đãi ngộ đối với lao động tại khu vực nhà nước". Luận đề dạng này mang lại cho chúng ta một cảm giác lạc quan, chưa có gì cấp bách hoặc thậm chí là bình thường, vế trước đang làm cho vế sau thành dạng nói cho có lập luận.

Nhưng nhìn vào con số 58.500 người thôi việc cơ quan nhà nước trong 3 năm qua - vị trí làm việc mà xưa nay được xem là “đặc ân”, ổn định thì cảm giác lạc quan đó không còn bình thường. Bởi vì, sự thật của 58.500 đơn xin nghỉ việc trong 3 năm qua không chỉ dừng lại cùng một lý do theo mẫu “Lý do nghỉ việc: theo nguyện vọng cá nhân”. Dùng lâu thành quen và như một sáo ngữ, nhưng “theo nguyện vọng cá nhân” rõ ràng là mệnh đề vỏ bọc cho mọi nguyên nhân.

Khi nào người ta nghỉ việc? Nguyên nhân có nhiều và trăm nghìn hoàn cảnh khác nhau nhưng cơ bản nhất vẫn là khi nhìn về tương lai, không ai không đặt ra câu hỏi, 5, 10 năm sau tôi ở đây thì tôi sẽ như thế nào? Khi lộ trình cho phát triển cá nhân không rõ, lại có nguy cơ thuộc diện tinh giản biên chế thì câu chuyện nghỉ việc sẽ diễn ra. Vị trí việc làm nhà nước đang đứng trước một thách thức khác bởi chính sách năng động và trọng thị nhân lực của khối kinh tế tư nhân. Khi phạm trù “công việc ổn định” trong cơ quan nhà nước ở thế giới bất định không còn phù hợp thì người lao động sẵn sàng phiêu lưu để thử thách chính mình hơn là an nhàn cầm cự. Cũng đừng tưởng, khi kỷ cương nghiêm minh, công chức không có “thu nhập thêm” hay lương thưởng èo uột thì họ bỏ, mà phải nghĩ thêm, khi có họ cũng được, không có họ cũng được cũng là nguyên nhân nghỉ việc. Vì con người ta, sống không chỉ vì miếng cơm, manh áo, nhà cửa, xe cộ, mà để khẳng định giá trị bản thân - thứ quan trọng không kém khi đã không còn phải quá lo đến những điều tối thiểu là miếng cơm, manh áo.

Vậy là tất yếu.

Nhưng làn sóng công chức nghỉ việc không còn là tất yếu khi ta xem đó như một lời cảnh tỉnh trong việc thay đổi môi trường làm việc theo hướng làm gì để công chức được xã hội đánh giá, nhìn nhận ngày một tốt hơn. Kết quả của nỗ lực chống tham nhũng ở Việt Nam đã được tổ chức Minh bạch Quốc tế ghi nhận qua Chỉ số nhận thức tham nhũng (CPI) trong mấy năm qua. Trong đánh giá CPI 5 năm gần đây, cùng với Angola, Maldives, Moldova và Hàn Quốc, Việt Nam là 1 trong 5 nước trên thế giới có những cải thiện tích cực mạnh mẽ nhất, với mức tăng 9 điểm kể từ năm 2018. Tại bảng xếp hạng CPI 180 quốc gia, vùng lãnh thổ, Việt Nam đã tiến 10 bậc, từ xếp thứ 87 (năm 2021) lên 77 (năm 2022), cho thấy những nỗ lực, sự quyết tâm mạnh mẽ của việc chống tham nhũng. Nhưng tham nhũng vặt cũng đang cản trở những nỗ lực tạo ra môi trường làm việc được xã hội nhìn nhận tốt hơn. Khi Chỉ số hiệu quả quản trị và hành chính công cấp tỉnh ở Việt Nam (PAPI) năm 2021 cho thấy tỷ lệ người làm thủ tục hành chính xin cấp mới hoặc cấp đổi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất ở nước ta phải chi "lót tay" dao động 40-90% ở hơn 40 tỉnh, thành phố thì cảm giác “chưa có gì cấp bách” mà tôi nhắc đến trên đây hoàn toàn không đúng.

Khi không được nhìn nhận tốt, họ rời cơ quan nhà nước. Rời cơ quan nhà nước, họ làm ở đâu cũng ở đất nước này và đóng góp cho quốc gia. Nhưng phải xem xu hướng đó như một dấu hiệu để làm rõ nguyên nhân đi kèm giải pháp; không mặt này thì mặt khác, không lý do này thì lý do kia, tiện hay không tiện nói ra, … đều có giá trị trong việc thiết lập một môi trường làm việc chuyên nghiệp và hiệu quả.

58.500 công chức, viên chức thôi việc cơ quan nhà nước trong 3 năm qua đã được thay thế bằng việc thực hiện tuyển dụng mới 64.980 người theo báo cáo của Bộ Nội vụ. Làm gì để 64.980 công chức mới này được làm đúng việc, được đánh giá đúng khả năng và hưởng mức lương xứng đáng? Chỉ khi chúng ta nói hết, nhìn thẳng và giải quyết thỏa đáng cả những điều nói ra và không tiện nói ra.

QUỐC THẮNG