Tình quân dân là một trong những tác phẩm nổi tiếng và được biết đến nhiều nhất của nhạc sĩ Xuân Ba. Ảnh: Nguyễn Đình Toán

Lúc tối có một ông anh qua nhà chơi. Đó là lão nghệ sĩ nhạc dân tộc Đặng Xuân Ba (SN 1942). Trông ông hôm nay rất lạ, diện hơn mọi ngày, áo khoác da thật đen bóng, mũ bê rê dạ che đi vầng trán hói quen thuộc. Chưa kịp hỏi, ông đã khoe: “Bộ cánh mới để diện Tết này là một phần của số tiền nhuận bút mới nhận đấy chú ạ”.

Chả là vài tuần trước, thông qua Trung tâm bảo vệ quyền tác giả âm nhạc Việt Nam (VCPMC), một nhóm người Mỹ đã tới Hà Nội tìm gặp nghệ sĩ Xuân Ba để trao gửi ông số tiền nhuận bút rất đặc biệt. Những người Mỹ đó đại diện cho đoàn làm phim tài liệu Vietnam War - một bộ phim về đề tài chiến tranh Việt Nam rất hoành tráng và nổi tiếng không chỉ ở nước Mỹ.

Phim dài 10 tập, thời lượng 18 tiếng, do Ken Burn và Lynn Novick làm đạo diễn. Điều đặc biệt của bộ phim này là trong rất nhiều trường đoạn, các nhà sản xuất âm nhạc phim đã sử dụng nhạc nền là bản nhạc Tình quân dân của nhạc sĩ Xuân Ba, sáng tác từ khi ông mới 20 tuổi, viết cho đàn Nguyệt và dàn nhạc dân tộc. Rất thú vị là khi các nhà sản xuất âm nhạc lựa chọn bản nhạc này, họ không hề nghĩ tác giả còn sống, nên cũng "quên khuấy" xin phép tác giả.

Sau khi bộ phim công chiếu rộng rãi, một số sinh viên người Việt theo học âm nhạc tại Mỹ đã phát hiện ra điều này và họ điện thoại, nhắn tin về nước báo cho nhạc sĩ Xuân Ba và Trung tâm bảo vệ quyền tác giả âm nhạc Việt Nam. Và thế là rất nhanh sau đó có hẳn một đoàn đại diện của các nhà sản xuất bộ phim đã sang tận Việt Nam, đã tìm gặp và trao cho nhạc sĩ Xuân Ba số tiền nhuận bút vừa nói trên.

Hôm ông nhận nhuận bút về, tôi có hỏi vô duyên có được nhiều đô la không anh, ông bảo: “Đối với một người nghệ sĩ nghèo như anh thì đấy là một khoản tiền lớn”.

Rồi nhạc sĩ Xuân Ba kể: Trong cuộc gặp đó, ông có hỏi các nhà sản xuất phim Mỹ, tại sao họ lại chọn bản nhạc “Tình quân dân” để làm nhạc nền cho một bộ phim tài liệu về chiến tranh Việt Nam.

Một vị trong đoàn đã trả lời: "Khi làm bộ phim về chiến tranh Việt Nam, chúng tôi đã nghiên cứu vô vàn các tư liệu, tài liệu, gặp gỡ rất nhiều những người cựu binh Mỹ để lý giải một phần nguyên nhân thất baị của phía Mỹ và nguyên nhân chiến thắng của phía Việt Cộng. Và hầu như mọi tài liệu, mọi ý kiến đều thống nhất ở một nhận định: Việt Cộng đã thắng bởi họ tiến hành một cuộc chiến tranh nhân dân. Trong cuộc chiến tranh đó, quân đội, các lực lượng vũ trang và toàn thể người dân Việt Nam yêu nước đã hòa thành một khối thống nhất hữu cơ, không một kẻ thù nào có thể tách rời họ, và vì thế không ai có thể đánh bại họ. Chính vì thế, chúng tôi thấy không một bản nhạc nào phù hợp làm nhạc nền cho bộ phim này bằng bản nhạc Tình quân dân".

Nhấp chén trà Chính Thái tôi mua đầu phố về pha, nhạc sĩ Xuân Ba bỗng trầm ngâm: “Mình sáng tác Tình quân dân cuối năm 1962, khi cuộc chiến tranh chống Mỹ bắt đầu bước vào giai đoạn ác liệt. Ngày ấy, đúng là quân với dân như cá với nước. Có lần, đi biểu diễn ở mặt trận phía Nam cùng một tốp của Đoàn Ca múa Hà Nội, một vị chính trị viên, sau khi nghe chúng mình biểu diễn bản Tình quân dân, đã cao hứng nói: Quân với dân như cá với nước. Cá không có nước thì cá chết. Nước không có cá thì nước....

Anh Chính trị viên đang bối rối chưa tìm ra từ, mình vội nói leo: Nước không có cá thì nước buồn. Tất cả diễn viên và lính tráng đều cười vang ha ha, cùng hô vang câu: Cá không có nước thì cá chết. Nước không có cá thì nước buồn...”

Xem video: "Tình quân dân" được sử dụng làm nhạc nền của một bộ phim tài liệu ở Mỹ