Thông tin 5 đơn vị thuộc EVN hiện cung cấp, phân phối điện cho 63 tỉnh, thành trên cả nước đang đem hàng vạn tỉ đồng đi gửi ngân hàng, qua đó thu về hàng trăm tỉ đồng mỗi năm từ lãi tiền gửi, tiền cho vay đang thêm những hoài nghi thắc mắc. Năm 2022, Tổng Công ty Điện lực Miền Bắc lợi nhuận trước thuế đạt 309 tỉ đồng, lần lượt là Tổng Công ty Điện lực Miền Trung gần 454 tỉ đồng, Tổng Công ty Điện lực Miền Nam hơn 293 tỉ đồng; Tổng Công ty Điện lực Hà Nội 38 tỉ đồng, Tổng Công ty Điện lực TPHCM cũng hàng trăm tỷ… Tiền nhiều như thế nên Tổng Công ty Điện lực Miền Nam gửi ngân hàng gần 5.500 tỉ đồng, Tổng Công ty Điện lực Hà Nội có gần 5.000 tỉ đồng và Tổng Công ty Điện lực TPHCM có gần 4.000 tỉ đồng gửi ngân hàng. Nhờ số tiền gửi ngân hàng lên đến hàng nghìn tỉ đồng đã giúp họ thu về hàng trăm tỉ đồng từ lãi tiền gửi, tiền cho vay.

Nhưng EVN, “mẹ” của các “ thiếu gia” nhiều tiền trên lại lỗ nặng, lên đến 26.000 tỷ năm 2022 dù lãnh đạo tập đoàn này cho hay: “Đã rất nỗ lực”. Lý giải nghịch lý này, Thứ trưởng Bộ Công thương Đặng Hoàng An cho biết: "Nếu EVN không phải người mua duy nhất thì khách hàng phải chịu giá điện cao từ đơn vị sản xuất. Do là người mua duy nhất nên tất cả chi phí mua đắt đỏ cũng phải dồn cho EVN, trong khi giá bán điện lại do Nhà nước điều tiết. Như vậy, thị trường đang vận hành theo nguyên tắc "single buyer", tức EVN đang đóng vai trò "mua hộ" và phải chịu các chi phí tăng cao khi giá mua điện tăng. Điều này đồng nghĩa, giá đầu vào theo thị trường, còn đầu ra bị khống chế, không theo thị trường, là lý do khiến EVN lỗ”

Với những thuật ngữ chuyên ngành như thế cùng nhiều biện hộ như còn nghĩa vụ công ích, điện cho vùng sâu vùng xa… thì chưa thấy EVN trả lời thuyết phục cho nhiều câu hỏi khác! Ví dụ như câu hỏi của ĐBQH Tạ Thị Yên “Vậy nguyên nhân chính của khoản lỗ này do đâu? Nếu nói rằng do giá đầu vào tăng cao, gồm nhiên liệu, lãi vay hay bị lỗ tỉ giá thì các công ty con cũng đối diện với khó khăn này. Tại sao ra kết quả khác nhau, đây có phải là vấn đề về năng lực quản lý không?" Rồi bộ máy cồng kềnh, thất thoát lớn, quản lý yếu… vẫn còn để bỏ ngỏ câu trả lời cặn kẽ.

Việc EVN phải tăng giá khi mọi thứ đều tăng không phải chuyện lạ nếu như cơ sở và căn cứ thuyết phục. Người dân quan tâm, doanh nghiệp theo sát bởi giá điện tăng chừng nào thì giá cả, khó khăn, áp lực nặng thêm từng đó. Điện không còn là chuyện riêng của EVN, Bộ Công thương hay vài bộ ngành liên quan mà cả trăm triệu dân, hàng chục triệu người lao động, hàng vạn doanh nghiệp… bị tác động mạnh khi điện vừa thiếu mà giá lại tăng. Họ càng lỗ khủng nguy cơ tăng giá điện càng cao và vất vả của cả nước càng nhiều. An toàn tài chính cho EVN còn là an toàn năng lượng cho nền kinh tế nước nhà, đời sống dân chúng và phát triển của quốc gia. “Đào sâu bới kĩ” không phải để “vạch lá tìm sâu” mà tìm cho ra nguyên nhân lỗ lớn, lãi khủng của cả EVN lẫn thành viên để giảm bớt những ảnh hưởng, hệ lụy không tốt cho họ và đất nước, người dân.

HÀ PHAN