Tác phẩm tên "Tháp" được lắp đặt trên vỉa hè của Hồ Gươm nhân dịp kỷ niệm 65 năm giải phóng Thủ Đô 10/10. Ảnh: N.L

Hà Nội là trung tâm của cả nước. Hồ Gươm là trung tâm của Hà Nội. Ấy vậy nhưng, một tác phẩm điêu khắc về Thủ đô, ở ngay Bờ Hồ đã vừa phải ngậm ngùi tháo dỡ khi trước đó, nhiều người phóng uế bên trong công trình này. Việc phóng uế vào nghệ thuật diễn ra đúng theo nghĩa đen của nó.

Đó là tác phẩm “Tháp”, một trong sáu tác phẩm được Hà Nội trưng bày ở bờ Hồ Hoàn Kiếm (nằm trong tuyến phố đi bộ) nhân dịp kỷ niệm 65 năm Giải phóng Thủ đô.

Tác phẩm xấu hay đẹp tùy con mắt từng người. Song, dễ thấy, ngoài việc kết cấu có không gian kín để người tham quan thưởng ngoạn còn lại, nền sàn không hề mang dáng dấp nhà vệ sinh để người ta hiểu nhầm. Cái sự “nhầm” này không phải diễn ra ngày một ngày hai. Nó cũng không phải xuất phát từ một cá nhân thiếu hiểu biết.

Mà cái sự “nhầm” diễn ra nhiều ngày. Tình hình khốn khổ tới mức trước khi dỡ, BTC đã phải viết nguệch ngoạc đôi dòng cảnh báo nghe thống thiết rằng: Đây là mô hình trang trí, không phải nhà vệ sinh.

Thế nhưng, tình thế vẫn không thể vãn hồi khi cứ đi qua “công trình trang trí”, người đi bộ lại phải lấy tay bịt mũi. Họ đi qua thật nhanh qua tác phẩm để còn hít hà khí trời mùa thu với chất lượng không khí đang ở ngưỡng tốt.

Tệ phóng uế bừa bãi nơi không phải là mới với Hà Nội. Cái thói “tiểu đường” (đi tiểu bừa bãi ngoài đường) đã là cái “gai” nhức nhối từ rất lâu trong văn hóa ứng xử của Thủ đô. Nam phụ lão ấu, từ anh xe ôm lênh đênh ngoài đường tới anh cổ cồn đi xe Mercedes tiền tỉ, từ khóm cỏ ven đê tới con đường nghìn tỉ, chúng ta đều thấy hình ảnh người ta đứng nghễu nghện “giải quyết nỗi buồn”.

Kể cả nghệ thuật, đây cũng không phải lần đầu người ta phóng uế vào thứ vẫn được coi là đẹp đẽ, xa xỉ này. Đơn cử như con đường gốm sứ đang gây tranh cãi vì bong tróc. Trước đó con đường này cũng là một tác phẩm nghệ thuật uốn mình bên dòng sông Hồng, lượn quanh các những di sản nức tiếng của kinh kỳ. Nhưng khi đi ngắm nó, hoặc chạy xe quanh nó, hãy nhớ đeo khẩu trang nếu không muốn thi thoảng phải lấy tay bịt mũi.

Từ năm 2016, Hà Nội đã quyết định xây thêm 1000 nhà vệ sinh công cộng. Với phố đi bộ, nơi có mật độ khách du lịch đông, nhiều cơ sở kinh doanh dịch vụ đều có biển “WC miễn phí” để tăng sức chịu tải của hệ thống. Và nếu chú ý, sẽ có rất nhiều lựa chọn để giải quyết cái ấm ách trong người ở không xa “công trình trang trí” kia.

Rõ ràng, trong vụ việc này, lỗi không nằm ở hạ tầng; lỗi đa phần ở một bộ phận ưa sự tiện, khoái giải quyết nhanh. Và một phần nhỏ (rất nhỏ thôi) đáng trách nằm ở những người tổ chức trưng bày. Thực tế đã cho thấy tác phẩm công cộng này không thích ứng được với bối cảnh xã hội.

Phó Chủ tịch UBND quận Hoàn Kiếm Phạm Tuấn Long chia sẻ trên Tuổi Trẻ: "Kinh nghiệm là sẽ không sáng tác các tác phẩm kín như vậy để trưng bày nơi công cộng".

Có lẽ để thích nghi, nền nghệ thuật nước nhà nên bỏ sung thêm khái niệm “tác phẩm kín”. Bởi thực tế rất khó để chê bôi tác phẩm. Càng khó để nhầm nó với nhà vệ sinh. Chỉ dễ thấy là “tầm đón đợi” của một bộ phận người dân không tới. Và họ coi “tác phẩm kín” này là một tấm phông bạt để che đậy cho cái thói tùy tiện của mình.

Sẽ rất nhanh để chúng ta gồng mình mua thêm nhà vệ sinh. Sẽ rất nhanh để các tác phẩm nghệ thuật đương đại, mới lạ hội tụ ở Thủ đô. Nhưng, để giải quyết cái ấm ách bên trong con người, cũng như ý thức với nghệ thuật, Hà Nội cần giải quyết nhiều bài toán phức tạp hơn thế. Vấn đề này thì đúng như người ta vẫn nói, Hà Nội không vội được đâu.