Bài thi đạo văn tham gia Genius Olympiad - một cuộc thi quốc tế nhằm nâng cao nhận thức về các vấn đề môi trường dành cho học sinh bậc trung học toàn cầu. Sau khi sử dụng công cụ so sánh văn bản, thấy "bản sao" giống "bản gốc" đến 86%, Ban tổ chức đã có quyết định thu hồi giải vì đã có gian lận trong thi cử và kèm theo đó là chế tài với giáo viên hướng dẫn N.M.T (giáo viên Trường THPT Gia Định, TP. HCM).

Vụ việc này rồi cũng sẽ khép lại, nhưng qua sự cố rất đáng buồn, đáng tiếc và đáng xẩu hổ này, chúng ta cần nhìn nhận một số điều rất đáng suy ngẫm.

Vụ đạo văn trắng trợn thu hút sự quan tâm của cộng đồng, dù rằng chuyện này dường như không mới, nhưng lần này lại xảy ra ở nước Mỹ mà thủ phạm và nạn nhân đều là thầy, trò ở Việt Nam. Trong vụ này có nhiều người liên đới.

Có một số người tập trung phê phán giáo viên N.M.T, như vậy là rất đúng, vì thầy giáo này chính là đạo diễn vụ đạo văn trắng trợn, nhưng đúng mà chưa đủ. Học sinh N.Q.U cũng đã học THPT tức là cũng đủ lớn để nhận thức một điều rất đơn giản: cái gì của mình, cái gì không. Nhưng dù biết tác phẩm không phải của mình mà vẫn điềm nhiên nhận xằng thì cũng là đồng lõa trong việc làm sai trái và điều này đương nhiên cần phải phê phán đúng mức. Nhưng chưa hết, khi biết nữ sinh M.C tố con mình "đạo văn", mẹ thí sinh N.Q.U đã phán ứng gay gắt, cho rằng con mình bì oan, bị vu khống, thậm chí còn nói lập vi bằng để làm chứng cứ đòi lại công lý? Vậy thì nên hiểu điều này như thế nào mới phải? Vì sao bà mẹ này không hỏi cặn kẽ con mình một câu đơn giản: rằng tác phẩm dự thi của con có phải chính xác là của con hay không? Nếu bà thấy chưa đủ độ tin cậy thì không nên to tiếng khẳng định con mình đúng. Hay là vì bà mẹ quá thương con nên mù quáng, cứ nói lấy được, bất chấp sự thật khách quan, hoặc là cho rằng giải đã trao cho con mình, "gạo nấu thành cơm" thì làm được gì nhau?!

Rõ ràng đây là một chuỗi sai lầm mà nhiều người liên quan: thầy, trò, phụ huynh và không loại trừ cả nhà trường cũng vậy, mà điều cốt lõi là mẫu số chung đặc trưng cho tính cách: chỉ cần đạt mục dích, bất chấp phương tiện hay nói cách khác, mục đích biện minh cho phương tiện; chỉ cần đạt thành tích, có được danh tiếng thì dù ăn trộm hay ăn cướp cũng chẳng sao? Thật là trơ tráo, vô liêm sĩ khi cứ muốn chiếm hữu và sở hữu cái không thuộc về mình, không phải là của mình, bệnh này đồng dạng với tham nhũng.

Nhưng trong vụ việc này vẫn ánh lên điểm sáng. Đó là nạn nhân, nữ sinh M.C sau khi tố cáo và sự việc đã được làm rõ vẫn muốn khép lại để cho nam sinh kia có lối đi sửa chữa sai lầm. Một thái độ ứng xử nhân văn dù chưa chắc đã được tất cả mọi người đồng ý. Và qua vụ việc này cũng cần ghi nhận thái độ và phương thức xử lý sai phạm rất khẩn trương, quyết liệt và sòng phẵng của nước bạn. Đó là điều hay chúng ta cần nghiêm túc học tập.

Đi thi mà lại là đi thi quốc tế, đi ra nước ngoài là "Đem chuông đi đánh xứ người" để mang lại vinh quang chính danh, chứ không phải là hư danh, không phải đạt kết quả bằng sự gian lận. Nhưng thật vô cùng đáng tiếc, lại đem của ăn trộm đi thi, khi bị lộ thì mất cả thể diện ngành Giáo dục và ảnh hưởng phần nào đến phương diện quốc gia.

Cần nhìn nhận vụ việc này trong hệ thống sai phạm về đạo văn để báo động và ngăn chặn hiệu quả hơn. Bởi trong thành công của một quốc gia có sự đóng góp của mọi người thì trong sai phạm cũng phải có trách nhiệm dù nhiều dù ít, dù trực tiếp hay gián tiếp của hết thảy chúng ta, từ những nhà quản trị xã hội cho đến những công dân bình thường, không ai là vô can. Thấy vậy để cùng nhau chung tay góp sức xây dựng một môi trường sống trung thực, tử tế và nhân hậu.