Cao tốc Phan Thiết - Dầu Giây và Mai Sơn - Quốc lộ 45 đã hiện thực hóa ý chí “vượt nắng - thắng mưa, thắng đại dịch để hoàn thành nhiệm vụ”, “đã nói là phải làm, đã cam kết thì phải thực hiện” như lời của Thủ tướng. Hai dự án cao tốc này đặt niềm hy vọng nơi chúng ta về những dự án cao tốc khác: làm đúng tiến độ, đạt chất lượng, minh bạch và đúng cam kết. Niềm hy vọng đó cũng không làm chúng ta quên đi những sai phạm tại dự án cao tốc Đà Nẵng - Quảng Ngãi như một bài học nhắc nhở thường trực về trách nhiệm. Thước đo trách nhiệm với các dự án cao tốc được đo ở hai lề: tiến độ và chất lượng, cam kết và minh bạch. Thước đo trách nhiệm với các dự án cao tốc cũng được đo từ hai đầu, trước và sau khi dự án hoàn thành: giải phóng mặt bằng, vật liệu thi công và tính hiện đại, độ an toàn.

Hiện nay, công tác đền bù, giải phóng mặt bằng cao tốc được cho là đang thực hiện theo hình thức “vừa chạy, vừa xếp hàng” nên 12 gói thầu đã khởi công cũng mới chỉ nhận được tối đa 70% -80% mặt bằng khiến cho các đơn vị thi công khó tập trung thi công dứt điểm. Với hiện trạng này, chỉ khi “thông đường trách nhiệm” của từng chủ thể tham gia thì mới có thể “thông đường thực địa”.

Công điện số 194/CĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ: Tập trung tháo gỡ vướng mắc về đất đai, vật liệu xây dựng để triển khai thực hiện các dự án đầu tư xây dựng đường bộ cao tốc và bất động sản hồi đầu tháng Tư đã chỉ rõ: Chủ tịch UBND tỉnh phải chịu trách nhiệm trước Thủ tướng Chính phủ trong trường hợp để xảy ra tình trạng giấy phép khai thác khoáng sản hết hạn, không đủ điều kiện gia hạn, thiếu nguồn vật liệu cung cấp cho dự án. Tình trạng đó cho thấy những bất cập trong công tác chuẩn bị dự án, thiếu sự phối hợp giữa các ngành, nhà thầu và địa phương nơi cao tốc đi qua mà trên hết là trách nhiệm ở từng chủ thể chưa có một thước đo cụ thể.

Hôm qua, một chủ xe đi trên cao tốc Hà Nội - Ninh Bình, đoạn qua địa bàn tỉnh Hà Nam gặp một vật cản có kích thước lớn và xảy ra tai nạn. Câu chuyện trách nhiệm lại dấy lên khi cần làm rõ việc bồi thường thuộc về ai: đơn vị quản lý, vận hành cao tốc, chủ xe hay chủ làm rơi vật cản. Cũng hôm qua, trong ngày đầu đưa vào khai thác cao tốc Phan Thiết - Dầu Giây đã xảy ra kẹt xe kéo dài tại đoạn nút giao và đường dẫn từ cao tốc này ra Quốc lộ 1 ở tỉnh Bình Thuận do xe ra vào xung đột nhau. Câu chuyện trách nhiệm cũng dấy lên khi chúng ta phải trả lời câu hỏi: Ai phải khẩn trương chủ trì giải quyết những bất hợp lý của nút giao thông này? Và khi nào chúng ta mới có biển báo hạn chế tốc độ thấp hơn, đèn tín hiệu giao thông, gờ giảm tốc, cải tạo điểm giao cắt và hơn nữa là hệ thống cầu vượt, … tại đó?

Hai câu chuyện trên, cũng như hàng trăm câu chuyện khác đều liên quan đến trách nhiệm. Câu chuyện trách nhiệm với cao tốc không chỉ là tiến độ hoàn thành, tuân thủ tiêu chuẩn mà còn là vận hành, sử dụng về lâu dài. Câu chuyện trách nhiệm thực ra là câu chuyện của chủ thể: cá nhân và tổ chức tham gia vào một quan hệ cụ thể nào đó dám làm và dám chịu trách nhiệm. Nhưng khi nói đến cá nhân và tập thể thì câu chuyện trách nhiệm lại có nhiều vấn đề cần nói rõ. Đặt trách nhiệm lên cá nhân có thể hạn chế trong phát huy sức mạnh tập thể hoặc người đứng đầu cảm thấy lẻ loi, dẫn đến chủ quan. Đặt trách nhiệm lên tập thể, cá nhân có thể mượn tập thể để tiếm quyền, hợp thức hóa các quyết định của cá nhân. Trong mọi tình huống, không thể để tình trạng nhập nhằng giữa cá nhân và tập thể. “Trách nhiệm tập thể” - thứ chẳng thuộc riêng ai có thể trở thành bóng tối cho những sai phạm cá nhân ẩn nấp sau những uyển ngữ đại loại như: “thiếu sót chung”, “yếu kém chung”, “vướng mắc chung”, … Cho nên, đặt trách nhiệm lên cá nhân dám nghĩ, dám làm là thước đo hiệu quả, trong trường hợp đang bàn là mong muốn về một dự án giao thông tốt đẹp.

Thước đo trách nhiệm với cao tốc không chỉ đơn thuần là “chậm một ngày mắc nợ với Nhân dân” mà còn là chất lượng, minh bạch, công tâm, hiệu quả sử dụng, … Tương lai đang ở phía trước khi chúng ta biết rằng hàng chục dự án cao tốc đã và sẽ được khởi công để hoàn thành mục tiêu đến năm 2025 thông toàn tuyến từ Lạng Sơn đến Cà Mau.

Hai năm nữa, không dài, và sẽ rất ngắn nếu chúng ta không tiếp tục ý chí “vượt nắng - thắng mưa” và mỗi chủ thể không đặt thước đo trách nhiệm lên đôi vai của chính mình.

QUỐC THẮNG