Tình trạng phải có thông tư, công văn hướng dẫn triển khai thì mới thực hiện luật đã kéo dài nhiều năm trong bối cảnh hằng năm thường có thêm luật mới được ban hành. Đồ họa: Đan Nguyễn (Báo Đầu tư)

Theo báo cáo của VCCI tình hình ban hành văn bản luật đã được cải thiện khá nhiều, tuy nhiên vẫn còn những vấn đề gây trở ngại cho doanh nghiệp trong quá trình sản xuất kinh doanh.

Theo ông Đậu Anh Tuấn, Trưởng Ban pháp chế của VCCI, từ ngày 1/1/2016 đến 20/7/2020 số lượng thông tư chiếm 68%, tức là chiếm 2/3 văn bản quy phạm pháp luật. Và mỗi luật hiện có trung bình khoảng 25,8 thông tư và 1,9 thông tư liên tịch hướng dẫn, tức là mỗi luật có tới cả thảy khoảng 28 thông tư.

Tình trạng thông tư ban hành các điều kiện kinh doanh không còn nhiều như trước nhưng vẫn còn, nhất là hiện tượng lạm dụng ban hành thông tư. Thực trạng này dễ đưa đến hệ lụy là quá lệ thuộc vào thông tư và trong nhiều trường hợp thông tư có vẻ "to" hơn cả luật, trong lúc đáng ra là ngược lại.

Do đặc thù luật ở nước ta nên hầu như cần phải có văn bản dưới luật, đặc biệt là thông tư giải thích để doanh nghiệp dễ dàng thực hiện. Thông tư tốt là văn bản diễn giải luật sáng tỏ, cụ thể, không rườm rà, khó hiểu, không mâu thuẫn với luật và các văn bản pháp quy hiện hành dưới luật.

Với số lượng áp đảo, hiện thông tư hướng dẫn có vai trò rất lớn trong đời sống kinh doanh, đứng về mặt pháp lý thì thuận lợi hay khó khăn cho doanh nghiệp cũng từ đó mà ra. Có khi không cần thiết nhưng vẫn ban hành quá nhiều thông tư như có đến 70 thông tư hướng dẫn Luật Các tổ chức tín dụng năm 2010, sửa đổi, bổ sung năm 2017... Và nhiều khi chỉ là một công văn thôi chứ chưa phải thông tư cũng đủ làm cho cả ngành… "đứng bánh".

Dẫn chứng một ví dụ mới đây Công văn 632/TCT-TTKT ngày 7/3/2022 của Tổng cục Thuế yêu cầu các Chi cục Thuế dừng hoàn thuế và truy thu thuế giá trị gia tăng (VAT) với các doanh nghiệp xuất khẩu sắn đã khiến Hiệp hội Sắn quốc gia và các doanh nghiệp xuất khẩu sắn phải có đơn kêu cứu gửi đến Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính.

Trong khi đó theo quy định của luật hiện hành thì có 3 điều kiện để doanh nghiệp xuất khẩu sắn được hoàn thuế, đó là: có hợp đồng xuất khẩu, có chứng từ của hải quan và có chứng từ thanh toán qua ngân hàng. Việc doanh nghiệp nước ngoài nếu có sai phạm thì họ chỉ chịu trách nhiệm với luật pháp nước họ, không can hệ đến doanh nghiệp xuất khẩu sắn của Việt Nam.

Ông Đậu An Tuấn đã bình luận về sự cố này: "Chỉ một công văn của ngành Thuế mà hàng trăm doanh nghiệp ngành Sắn, 1,2 triệu lao động trong ngành này "chết đứng". Chưa bàn đến lý lẽ của công văn, nhưng tác động của một văn bản hành chính tới doanh nghiệp là vô cùng lớn”.

Vụ việc này đã có tín hiệu khả quan, VCCI đã sắp xếp một cuộc làm việc giữa Tổng cục Thuế, Hiệp hội Sắn và các doanh nghiệp xuất khẩu sắn và Tổng cục Thuế cũng đã đồng ý.

Nhìn nhận những rủi ro trong môi trường kinh doanh liên quan đến thông tư, công văn, TS Nguyễn Đình Cung, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương, chia sẻ và cảnh báo: “Sự tùy ý của các bộ, ngành trong ban hành công văn, thông tư đã là vấn đề của môi trường kinh doanh Việt Nam nhiều năm. Nhìn vào số lượng thông tư được ban hành hằng năm, chưa kể công văn, có thể thấy, vai trò trong giải thích pháp luật của hình thức văn bản này rất lớn. Nhưng nếu còn sự tùy ý, không có cơ chế giám sát, người kinh doanh luôn đối mặt với nguy cơ sai lúc nào không biết”.

Nhưng từ vụ việc cụ thể này có thể đặt lại vấn đề không mới nhưng vẫn thời sự: Đó là bao giờ thì sẽ cơ bản thanh toán vấn nạn những thông tư, công văn có nguy cơ "hành" doanh nghiệp; Và về phương diện quản lý Nhà nước cần tiếp tục có biện pháp như thế nào để thúc đẩy công cuộc cải cách hành chính, nhìn từ việc cải thiện tình hình ban hành thông tư, công văn?

Về phía Nhà nước cần có kế hoạch chỉ đạo các bộ, ngành, địa phương rà soát thường xuyên các văn bản ban hành, đặc biệt là với thông tư, công văn; ngành Tư pháp cần đi đầu trong việc rà soát các văn bản để góp phần làm tăng cường hiệu lực pháp lý, giảm thiểu rủi ro cho môi trường kinh doanh.

Mặt khác cần công khai, minh bạch các văn bản trả lời của cơ quan Nhà nước đối với doanh nghiệp để các chủ doanh nghiệp được biết, cập nhật thông tin và tăng cường trách nhiệm của cơ quan Nhà nước liên quan, cần có chế tài cụ thể để xử lý trách nhiệm cơ quan quản lý Nhà nước khi sai sót xảy ra, đặc biệt xử lý trách nhiệm cá nhân của những người ban hành văn bản; không để tình trạng "phép vua thua lệ làng" cứ dễ dàng tiếp diễn và sinh sôi nảy nở.

TS. Nguyễn Đình Cung có khuyến nghị trong việc tranh chấp giữa doanh nghiệp với các cơ quan quản lý Nhà nước cần sự có mặt của tòa hành chính để làm trọng tài. Đây là một ý kiến hay cần tham khảo và vận dụng, tuy nhiên cũng cần thấy rằng trong nhiều trường hợp thì rất dễ xảy ra tình trạng "Được vạ, má sưng" vì trong bối cảnh hiện nay, đây cũng chỉ là một giải pháp tình thế, tuy cần thiết song chưa phải là công cụ pháp lý đa năng, bao quát được nhiều tình huống có thể xảy ra.

Tóm lại con đường cải cách hành chính, trong đó có việc "dọn sạch" hành lang pháp lý với các thông tư, công văn vẫn còn không ít gian nan. Cần sự vào cuộc kịp thời và có hiệu quả của Chính phủ, cần tăng cường trách nhiệm hành chính và các chế tài xử lý các bộ, ngành, địa phương trong việc ban hành văn bản tạo điều kiện thuận lợi và môi trường đầu tư hấp dẫn cho các doanh nghiệp, phục vụ sự nghiệp kiến thiết quốc gia và phục vụ dân sinh.

Nếu thấy bài viết "Thông tư, công văn “hành” doanh nghiệp" hữu ích, bạn có thể ủng hộ Phạm Xuân Dũng một "ly cà phê" để tác giả viết nhiều bài hay hơn nữa phục vụ bạn đọc. Để mời tác giả Phạm Xuân Dũng "ly cà phê" qua MoMo, bạn đọc ấn vào nút “Buy me a coffee” ở bên dưới hoặc quét mã QR của MoMo. Để đăng ký và sử dụng ví MoMo, xem chi tiết hướng dẫn tại đây. Hoặc bạn cũng có thể tặng "ly cà phê" cho tác giả Phạm Xuân Dũng bằng cách chuyển khoản trực tiếp vào tài khoản của Tạp chí Lao động và Công đoàn, số tài khoản: 118000001631, Ngân hàng Vietinbank chi nhánh Hà Nội. Lưu ý, trước khi chuyển tiền, bạn đọc vui lòng gõ nội dung: "Tặng cà phê cho tác giả Phạm Xuân Dũng". Đọc cà phê tối, tặng "cà phê" là chương trình của Tạp chí Lao động và Công đoàn. Khi đọc các bài viết trên mục game doi thuong , nếu bạn đọc đồng cảm với góc nhìn của tác giả thì có thể mời người đó một "ly cà phê". Mỗi "ly cà phê" trị giá 23.000 đồng (1 USD).

"Tăng lương tối thiểu sẽ ảnh hưởng doanh nghiệp trong ngắn hạn nhưng điều chỉnh được" Chia sẻ quan điểm cá nhân về vấn đề tăng lương tối thiểu, TS. Nguyễn Việt Cường - Thành viên độc lập Hội đồng Tiền ...

Tăng giờ làm thêm: Vấn đề được doanh nghiệp và người lao động quan tâm Đồng chí Vương An Nguyên – Chủ tịch Công đoàn Khu kinh tế (KKT) Đông Nam Nghệ An cho rằng, việc tăng giờ làm thêm ...

Cây sắn "phẫn nộ"?! Dù tên gọi ăn theo tiểu thuyết nổi tiếng "Chùm nho phẫn nộ" của John Stienbeck thì nội dung tuyệt không hề mảy may hư ...