Thực trạng nợ xấu đáng lo ngại

Theo số liệu từ Ngân hàng Nhà nước (NHNN), từ khi Nghị quyết 42 có hiệu lực (ngày 15/8/2017) đến cuối tháng 1/2023, toàn hệ thống đã xử lý được 416 nghìn tỷ đồng nợ xấu xác định theo Nghị quyết 42. Trong đó, xử lý nợ xấu nội bảng xác định theo Nghị quyết 42 đạt 211,9 nghìn tỷ đồng (chiếm 50,9% tổng nợ xấu đã xử lý).

Dù vậy, theo đánh giá của ông Nguyễn Quốc Hùng, Chủ tịch Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam (VNBA), thực trạng nợ xấu của các tổ chức tín dụng (TCTD) hiện nay rất đáng lo ngại, trong bối cảnh doanh nghiệp rất khó khăn, kinh tế toàn cầu có biểu hiện suy thoái.

Cụ thể, những tháng đầu năm 2023, kinh tế trong nước gặp nhiều khó khăn do tác động của kinh tế toàn cầu. Trước bối cảnh đó, các ngân hàng cũng đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức trong quá trình hoạt động.

Bên cạnh đó, các doanh nghiệp gặp nhiều khó khăn nên khả năng hấp thụ vốn thấp, dẫn đến tín dụng tăng trưởng chậm lại. Đến ngày 20/4/2023, tăng trưởng tín dụng đạt trên 12,23 triệu tỷ đồng, tăng 2,57% so với cuối năm 2022, nhưng thấp hơn nhiều so với năm trước (cùng kỳ năm 2022 tăng 6,46%).

Chất lượng tài sản suy giảm, vấn đề kiểm soát nợ xấu của ngân hàng thương mại (NHTM) gặp nhiều khó khăn. Việc bán tài sản bảo đảm, đặc biệt là các khoản nợ lớn cần tổ chức bán nợ theo giá thị trường khó thực hiện trong điều kiện thị trường bất động sản đóng băng.

Các doanh nghiệp vừa và nhỏ đã từng bước phục hồi sản xuất, kinh doanh, nhưng đến nay, nhiều doanh nghiệp vẫn chưa đủ khả năng trả nợ các khoản nợ đã được cơ cấu lại và khoản nợ đến hạn gây ảnh hưởng đến chất lượng tín dụng, trong khi việc cơ cấu lại thời hạn trả nợ, miễn, giảm lãi, phí, giữ nguyên nhóm nợ hỗ trợ khách hàng bị ảnh hưởng COVID-19 đã hết hiệu lực…

Ngoài ra, việc xử lý tài sản bảo đảm, thu hồi nợ trên thực tế gặp nhiều vướng mắc, hành lang pháp lý cho hoạt động xử lý nợ còn chưa đồng bộ, thống nhất, khó khăn, vướng mắc trong việc áp dụng các quy định pháp luật khác.

“Một số doanh nghiệp cho biết họ đã hết nguồn lực, điều này dẫn đến ngân hàng gặp khó khi thu hồi các khoản nợ. Tỷ lệ nợ xấu thời gian tới có thể sẽ tiếp tục tăng”, TS. Nguyễn Quốc Hùng cảnh báo.

Theo đó, Chủ tịch VNBA đề xuất Tòa án Nhân dân Tối cao cần có văn bản hướng dẫn các Tòa án cấp dưới trong việc xử lý các vướng mắc tranh chấp liên quan đến việc chủ tài sản đảm bảo tạo ra các tranh chấp giả tạo nhằm kéo dài việc xử lý tài sản đảm bảo của tổ chức tín dụng.

Đối với các trường hợp cố tình chây ì, lẩn trốn, không xuất hiện, không hợp tác với cơ quan chức năng nhằm mục đích để kéo dài thời gian xử lý nợ, trốn tránh nghĩa vụ, coi thường sự nghiêm minh của luật pháp, cần tạo thành án lệ về việc xét xử vắng mặt các đối tượng này, hoặc áp dụng các biện pháp rút gọn tại tòa để rút ngắn thời gian khởi kiện, nhanh chóng xử lý có kết quả thu hồi của khoản nợ.

Đồng thời, Tòa án Nhân dân tối cao phối hợp với Viện kiểm sát Nhân dân tối cao và Bộ Công an sớm ban hành văn bản hướng dẫn chi tiết về việc hoàn trả tài sản đảm bảo là vật chứng trong vụ án hình sự.

“Nếu như xác định nợ xấu là vấn đề riêng của ngành ngân hàng thì xử lý rất khó, còn nếu xác định nợ xấu là vấn đề xã hội, là vấn đề cần quan tâm thì phải cần sự đồng thuận của các cơ quan, tổ chức để xử lý nghiêm và thu hồi các khoản nợ”, TS. Nguyễn Quốc Hùng chia sẻ.

Ngoài ra, Chính phủ xem xét cho phép các ngân hàng thương mại (NHTM) Nhà nước được tăng vốn điều lệ nhằm gia tăng năng lực tài chính, dự phòng rủi ro trong bối cảnh nợ xấu tăng cao thời gian tới.

NHNN cũng cần nghiên cứu, tham khảo các văn bản luật về ngân hàng của các nước trên thế giới để bổ sung các nội dung vào dự thảo Luật các tổ chức tín dụng (sửa đổi) nhằm phù hợp với đặc thù Việt Nam nhưng cũng tiệm cận và phù hợp thông lệ quốc tế.

Đồng thời rà soát một số dự thảo Luật liên quan đến hoạt động ngân hàng đang sửa đổi hiện nay để tránh sự chồng chéo, không phù hợp với Luật các TCTD (sửa đổi).

Cần một thị trường mua bán nợ mở

Từ góc nhìn và kinh nghiệm quốc tế, ông Darryl Dong, Cán bộ Quốc gia Cao cấp, IFC Việt Nam cho rằng, Việt Nam cần và phải có giải pháp cho một thị trường mua bán nợ mở để xử lý nợ xấu theo cơ chế thị trường.

Theo chuyên gia IFC, bản chất nợ xấu luôn đồng hành cùng hoạt động ngân hàng nhưng việc xử lý nợ xấu cần một khung pháp lý và xử lý một cách công khai ở một thị trường mở cùng những giao dịch thương mại đúng nghĩa.

Đến nay, thị trường mua bán nợ của Việt Nam vẫn chưa thực sự mở cửa cho các nhà đầu tư tham gia thị trường và đang nằm ở vạch xuất phát trong việc mở cửa thị trường.

Vì vậy, Việt Nam phải cho thế giới thấy đang thực sự nghiêm túc trong vấn đề xử lý nợ xấu, muốn hoạt động kinh doanh nợ xấu thực sự diễn ra.

Theo ông Darryl Dong, hiện hành lang pháp lý của Việt Nam và các đề xuất đều chưa thu hút được các bên tham gia thị trường. Việc mở cửa thị trường xử lý nợ xấu sẽ giúp Việt Nam trở thành một phần của thị trường tài chính toàn cầu, với bảng cân đối tài sản sạch và mang tới nguồn tín dụng mạnh mẽ từ bên ngoài cho doanh nghiệp nội địa.

Theo chuyên gia, Việt Nam nên có luật riêng dành cho nợ xấu để chỉ chuyên xử lý nợ xấu và tập trung, phản hồi nhanh chóng với thị trường. Khung pháp lý xử lý nợ xấu và Luật Các tổ chức tín dụng là 2 văn bản có bản chất hoàn toàn khác nhau. Luật Các tổ chức tín dụng là quy định về hoạt động, quản trị của tổ chức tín dụng, trong khi quy định giải quyết nợ xấu liên quan nhiều tới xử lý tài sản bảo đảm, tố tụng...

Về thứ tự thanh toán khi xử lý tài sản đảm bảo, nhiều chuyên gia và ngân hàng thương mại ủng hộ phương án ưu tiên thanh toán cho nghĩa vụ nợ của tổ chức tín dụng trước khi thực hiện nghĩa vụ thuế với nhà nước.