Để nâng độ bao phủ BHXH tự nguyện, các chuyên gia khuyến nghị điều chỉnh tăng mức đóng BHXH và bổ sung các chế độ cho người tham gia. (Ảnh minh họa)

Rào cản khiến người lao động đắn đo tham gia BHXH

Thông tin trên là kết quả nghiên cứu “Tổng quan và phân tích chính sách BHXH Việt Nam” do Tổ chức Oxfam tại Việt Nam cùng Mạng lưới Hành động vì lao động di cư (M.net). Kết quả nghiên cứu do PGS.TS Giang Thanh Long chia sẻ tại tọa đàm “BHXH tự nguyện và cơ hội tiếp cận của lao động phi chính thức” được tổ chức ngày 21/12.

Theo đại diện nhóm nghiên cứu, hệ thống BHXH ở Việt Nam đang từng bước hoàn thiện hướng tới mục tiêu chung là bao phủ an sinh xã hội toàn dân, hướng đến mục tiêu tương đồng với các tiêu chuẩn quốc tế về mở rộng độ bao phủ theo chiều rộng, đồng thời gia tăng phúc lợi, cung cấp đầy đủ chế độ hưởng cho người tham gia.

Mặc dù có những tiến bộ về mặt chính sách nhưng về độ bao phủ thì đa phần người lao động phổ thông chưa nằm trong hệ thống an sinh xã hội dù họ cũng đang tham gia lực lượng lao động.

Theo kết quả nghiên cứu, tỷ lệ tham gia BHXH bắt buộc của các chủ cơ sở đã có đăng ký kinh doanh chỉ vào khoảng khoảng 3-17%.

Tỷ lệ tham gia BHXH bắt buộc cũng phụ thuộc lớn vào hình thức hợp đồng lao động, lao động làm việc theo hợp đồng ngắn hạn từ 3 tháng đến dưới 1 năm hoặc dưới 3 tháng thường không được thực hiện chế độ BHXH bắt buộc theo quy định.

Trong khi việc tuân thủ tham gia BHXH bắt buộc chưa được như mong đợi, tỷ lệ tham gia BHXH tự nguyện của lao động phi chính thức là chủ cơ sở, lao động tự làm và lao động gia đình rất thấp ngay cả khi họ thu nhập của họ cao hơn chuẩn nghèo.

Nghiên cứu cũng nêu ra một số rào cản về chính sách khiến người lao động đắn đo khi tham gia BHXH, đặc biệt là BHXH tự nguyện.

Cụ thể, đối với người lao động tham gia BHXH bắt buộc, mức tiền lương bình quân tháng đóng BHXH có xu hướng tăng từ năm 2007 đến nay và tăng mạnh từ năm 2016 nhưng mức hưởng các chế độ BHXH bắt buộc lại giảm dần; đặc biệt là đối với quỹ hưu trí – tử tuất nói chung và khoản lương hưu hằng tháng nói riêng.

Với BHXH tự nguyện, Luật BHXH năm 2014 (có hiệu lực năm 2022) quy định số năm đóng BHXH tăng thêm 5 năm so với quy định trước đây thì người lao động mới nhận được mức hưởng hưu trí tối đa. Mặc dù chế độ hưu trí và tử tuất trong chính sách BHXH bắt buộc và BHXH tự nguyện về cơ bản là khá tương đồng nhưng vẫn có một số khác biệt: Chế độ hưu trí của BHXH tự nguyện không có hưu trước tuổi, hưu do suy giảm khả năng lao động. Chế độ tử tuất của BHXH tự nguyện không có chế độ tuất hằng tháng mà chỉ có tuất một lần. Quyền lợi của người tham gia BHXH tự nguyện ít hơn BHXH chính thức, không có các chế độ ngắn hạn như chế độ thai sản, ốm đau, bệnh tật, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp.

Sửa đổi gói bảo hiểm ngắn hạn, linh hoạt

Nghị quyết số 28-NQ/TW “Cải cách chính sách BHXH” đã đề các chỉ tiêu: Đến năm 2025, nông dân và lao động khu vực phi chính thức tham gia BHXH tự nguyện chiếm khoảng 2,5% lực lượng lao động trong độ tuổi. Đến năm 2030, khoảng 60% lực lượng lao động trong độ tuổi tham gia BHXH, trong đó nông dân và lao động khu vực phi chính thức tham gia BHXH tự nguyện chiếm khoảng 5% lực lượng lao động trong độ tuổi.

Để thực hiện được mục tiêu này, ông Phạm Quang Tú, Phó Giám đốc Tổ chức Oxfam tại Việt Nam cho rằng: “Việt Nam cần phát triển một hệ thống an sinh xã hội đa dạng, đa tầng, hiện đại và tích hợp theo các nguyên tắc phổ quát, bình đẳng, công bằng, chia sẻ, bền vững cho tất cả người lao động. Các định hướng chính sách BHXH cần từng bước bổ sung thêm các chế độ bảo vệ trong BHXH tự nguyện để thu hẹp khoảng cách về chế độ giữa BHXH tự nguyện và BHXH bắt buộc. Trong quá trình sửa đổi bổ sung chính sách, tiếng nói của người lao động cần được các nhà hoạch định chính sách tôn trong, cân nhắc và áp dụng một cách phù hợp".

Còn bác sĩ Nguyễn Thu Giang, Viện trưởng Viện LIGHT nhấn mạnh: “BHXH là một trụ cột quan trọng trong hệ thống an sinh xã hội Việt nam. Với tỷ lệ bao phủ của BHXH còn thấp, số người tham gia BHXH tự nguyện còn rất ít trong khi nhóm lao động khu vực phi chính thức lại chiếm tỷ trong lớn trong cơ cấu việc làm, chúng ta cần phải xem xét chính sách BHXH tự nguyện một cách toàn diện hơn.”

Theo bà Nguyễn Thu Giang, chính sách cần được điều chỉnh phù hợp, đáp ứng nhu cầu của người dân, đặc biệt là các nhóm lao động tự do, việc thực thi chính sách cần tạo điều kiện và hiệu quả hơn, truyền thông cần dễ hiểu và đúng đối tượng hơn. Các chính sách an sinh xã hội được xây dựng và đánh giá dựa trên 3 tiêu chí chính là diện bao phủ, tính đầy đủ và tính bền vững.

Để tăng độ bao phủ của BHXH, các chuyên gia cho rằng cần mở rộng chế độ hưởng thông qua việc triển khai các gói BHXH ngắn hạn, linh hoạt (như ốm đau, thai sản, trợ cấp gia đình) cho người tham gia BHXH tự nguyện.

Ông Giang Thanh Long đề xuất cần tăng cường hỗ trợ hộ nghèo, cận nghèo, hỗ trợ lao động di cư giúp họ tiếp cận được BHXH tự nguyện. Các chính sách tuyên truyền cần có định hướng, tập trung theo từng nhóm lao động phi chính thức theo đặc trưng về độ tuổi, trình độ học vấn, khu vực sống, lao động di cư, điều kiện gia đình, thu nhập…

Ông Trần Hải Nam, Phó Vụ trưởng Vụ BHXH (Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội) cho biết một trong số những nội dung sửa đổi Luật BHXH mà Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội đang xây dựng chính là việc sửa đổi chính sách để tăng tính hấp dẫn, thu hút tạo điều kiện để người dân tham gia BHXH tự nguyện thông qua việc tắc mức hỗ trợ từ ngân sách Nhà nước và nghiên cứu việc bổ sung các chế độ thai sản, tai nạn lao động… Dự kiến, dự thảo sửa đổi Luật BHXH sẽ được trình Quốc hội vào năm 2023.

Các chính sách mới nổi bật có hiệu lực từ cuối tháng 12/2021 Các chính sách mới nổi bật có hiệu lực từ cuối tháng 12/2021 (từ ngày 21 đến 31/12/2021).

BHXH Việt Nam 'thúc' tiến độ hỗ trợ người lao động từ Quỹ BHTN Tính đến hết ngày 17/12/2021, Bảo hiểm xã hội (BHXH) Việt Nam đã giải quyết hưởng hỗ trợ từ Quỹ Bảo hiểm thất nghiệp (BHTN) ...

Chính sách mới về chi hỗ trợ cho đoàn viên, người lao động bị ảnh hưởng bởi dịch bệnh Đoàn Chủ tịch Tổng LĐLĐ Việt Nam vừa ban hành Quyết định về việc chi hỗ trợ cho đoàn viên, người lao động bị ảnh ...