BHXH TP Cần Thơ thực hiện thanh tra tại một doanh nghiệp Ảnh: ST

Số tiền lớn

Theo số liệu của BHXH Việt Nam, ước tính đến ngày 15/9, toàn ngành BHXH đã triển khai thực hiện kiểm tra, thanh tra chuyên ngành và thanh tra liên ngành theo kế hoạch. Tổng số đơn vị được thanh tra kiểm tra của toàn ngành là 18.078 đơn vị. Trong đó, số đơn vị được thanh tra chuyên ngành là 6.575 đơn vị, số đơn vị được kiểm tra là 7.519 đơn vị; số đơn vị được thanh tra kiểm tra liên ngành là 3.984 đơn vị.

Sau khi thực hiện thanh tra, kiểm tra, đã phát hiện có 23.285 lao động chưa đóng, đóng thiếu thời gian phải tham gia với số tiền truy đóng do chưa đóng, đóng thiếu thời gian là 91.914 triệu đồng. Số tiền phải thu hồi về quỹ BHXH là 6.567 triệu đồng; số tiền phải thu hồi về quỹ BHTN là 2.222 triệu đồng; số tiền phải thu hồi về quỹ BHYT là 57.403 triệu đồng.

Đáng chú ý, qua thanh tra, kiểm tra lực lượng thanh tra chuyên ngành của BHXH các địa phương phát hiện nhiều trường hợp người lao động được chủ DN ký hợp đồng lao động mùa vụ 25 ngày nhiều lần liên tục trong 2 năm. Sau khi hết hạn hợp đồng 2- 5 ngày, họ lại được ký tiếp hợp đồng lao động mùa vụ.

Không chỉ có thế, khi thanh tra tại một DN, đoàn thanh tra đã phát hiện nhiều người lao động được ký hợp đồng lao động một năm (từ 6/2017) nhưng chưa tham gia BHXH. Theo hồ sơ DN cung cấp, đến tháng 12/2017 người lao động xin thôi việc nhưng đến tháng 4/2018 (3 tháng sau) lại được tiếp nhận vào làm việc với hợp đồng lao động mới và tham gia BHXH từ tháng 4/2018... Đây là những tình huống khá phổ biến mà nhiều đoàn thanh tra gặp phải. Tuy nhiên, cách ứng xử, giải thích của các chủ DN lại rất khác nhau nên các đoàn thanh tra cũng có những xử lý khác nhau.

Tình trạng trốn đóng, nợ bảo hiểm xã hội vẫn xảy ra ở những doanh nghiệp nhỏ - Ảnh minh họa

Theo ông Dương Quang Hớn, Trưởng phòng Thanh tra - Kiểm tra (BHXH tỉnh Long An), trong quá trình thanh tra, các đoàn còn phát hiện nhiều DN thỏa thuận với người lao động trong hợp đồng lao động (ngoài lương) là khoản trợ cấp sáng kiến, thưởng hoàn thành nhiệm vụ với mức tiền cố định hàng tháng theo từng chức danh công việc. Từ đó, các DN không đưa các khoản này làm căn cứ để tính đóng BHXH, BHYT…

Tại nhiều DN, khi thanh tra mới phát hiện hàng chục người lao động chưa được tham gia BHXH; thậm chí hàng ngàn người lao động bị đóng thiếu thời gian, đóng thiếu mức tiền so với thực tế. Lúc này, trách nhiệm của đoàn thanh tra là phải thu thập bằng chứng, tài liệu, đối chiếu quy định pháp luật mới có thể buộc DN thực hiện đúng. Đơn cử như thời gian qua BHXH tỉnh Long An đã phát hiện 2.737 trường hợp người lao dộng bị DN đóng thiếu so với quy định và trên 500 trường hợp không tham gia…

Liên thông giúp phát hiện nhiều hành vi gian lận

Ông Nguyễn Trọng Nam, Trưởng phòng Thanh tra - Kiểm tra (BHXH TP.Hồ Chí Minh) biết, trước đây “chiêu” mà các DN thường áp dụng là ký hợp đồng lao động thời hạn dưới 3 tháng. Họ ký tối đa 2 hợp đồng rồi sau đó giấu đi, chỉ khi bất đắc dĩ mới phải cung cấp. Theo ông Nam, các DN thường có 3 loại hồ sơ (gồm hợp đồng lao động, bảng lương), trong đó một bộ để lưu hành trong nội bộ DN, giữa các cổ đông; một bộ để báo cáo cơ quan chức năng, ngân hàng và một bộ để dùng cho chính người lao động. Tuy nhiên, từ 1/1/2018, việc ký 2 hợp đồng dưới 3 tháng sẽ không thể áp dụng, vì Luật BHXH đã quy định hợp đồng lao động từ 1 tháng trở lên phải đóng BHXH cho người lao động nên khả năng phát hiện DN gian lận sẽ cao hơn.

Gần đây, việc liên thông dữ liệu thuế hỗ trợ rất lớn cho cơ quan BHXH trong việc đối chiếu, kiểm tra các hành vi gian lận. Trước đây, có thể báo cáo thuế thu nhập DN một đằng và đóng BHXH một nẻo. Nhiều DN khai báo thuế trả tiền lương, tiền công cho người lao động với số tiền vài trăm triệu đến hàng tỷ đồng để làm chi phí khấu trừ thuế Thu nhập DN nhưng thực chất không đóng BHXH. Hiện nay, cơ quan BHXH đã có dữ liệu của ngành Thuế để đối chiếu nên DN khó “lách” được, thậm chí bị chế tài xử lý vi phạm rất nặng.

Theo ông Trần Đức Long, Vụ trưởng Vụ Thanh tra - Kiểm tra (BHXH Việt Nam), trong thực tế, công tác thanh tra của ngành gặp rất nhiều tình huống khác nhau. Do đó, ngoài nắm vững nghiệp vụ, cán bộ thanh tra phải tiên liệu trước các tình huống có thể xảy ra để ứng xử phù hợp. Hay sau khi kết thúc thanh tra, phía đơn vị sử dụng lao động không ký vào biên bản làm việc thì cần phải làm gì tiếp theo.

“Ngoài nắm vững kiến thức pháp luật, các đoàn thanh tra cũng cần linh hoạt xử lý, tránh máy móc. Ví dụ, một đợt thanh tra 10 DN vi phạm, khi bắt tay vào nhiệm vụ, nếu phát hiện 1-2 DN vi phạm thì phải lập biên bản xử phạt ngay, chứ không phải đợi đến khi thanh tra đủ cả 10 DN mới xử lý. Sau khi thanh tra xong, phải kiên quyết yêu cầu người đại diện pháp luật hoặc người được ủy quyền hợp pháp của DN ký biên bản làm việc, chứ không thể có chuyện bà kế toán, ông trưởng phòng nhân sự… đứng ra ký biên bản trong khi không có ủy quyền đúng pháp luật”, ông Long nhấn mạnh.