Việt Nam là một trong số ít quốc gia có tốc độ tăng trưởng dương trong bối cảnh dịch bệnh Covid-19 diễn biến phức tạp. Ảnh: zing.vn

Những ảnh hưởng do đại dịch

Đại dịch Covid-19 đã gây ra đại suy thoái với qui mô và mức độ nghiêm trọng tồi tệ nhất kể từ đại suy thoái năm 1930. Theo báo cáo của Ngân hàng thế giới, GDP toàn cầu tăng trưởng -3,1% năm 2020, trong đó nhóm các nền kinh tế phát triển tăng trưởng khoảng -5,4%. Các nước kinh tế lớn có GDP giảm sâu như Mỹ giảm 3,6%, EU giảm 7,4%, Nhật Bản giảm 5,3%, khối các nước có nền kinh tế mới nổi và đang phát triển có mức giảm thấp hơn ở mức 2,6%… năm 2020 nhìn chung các nước đều ghi nhận hàng loạt tác động tiêu cực đến kinh tế, xã hội như suy giảm tăng trưởng kinh tế, lạm phát, thất nghiệp, nghèo đói gia tăng.

Bước sang năm 2021, các nước thích ứng dần với Covid-19, kinh tế thế giới đã có sự phục hồi ngoạn mục với mức tăng trưởng 6,1% song chưa đồng đều, nhiều quốc gia vẫn còn các hệ lụy chưa thể giải quyết triệt để.

Năm 2020, so với các nước trên thế giới, Việt Nam là một trong số rất ít các quốc gia có tăng trưởng dương với mức 2,91%. Tuy nhiên so với năm 2019, tăng trưởng đã bị giảm khá sâu (năm 2019 đạt 7,02%). Năm 2021, với đợt bùng phát dịch lần thứ 4 từ tháng 4/2021, nền kinh tế Việt Nam đã chịu ảnh hưởng khá nặng nề. Tăng trưởng quí 3/2021 - 6,02% nhưng sang quí 4 đã phục hồi nhanh với mức tăng 5,22% giúp cho tăng trưởng năm 2021 đạt 2,58%.

Bảng 1: Tình hình tăng trưởng GDP và hoạt động của doanh nghiệp

Việt Nam giai đoạn 2019-2021

Nguồn: Tổng cục thống kê, Bộ kế hoạch và đầu tư (2020, 2021, 2022); Báo cáo tình hình kinh tế-xã hội quí IV và các năm 2019, 2020, 2021.

Xét ở hoạt động của doanh nghiệp, số doanh nghiệp thành lập mới giảm và số doanh nghiệp ngừng hoạt động có thời hạn và doanh nghiệp rút khỏi thị trường đều tăng mạnh năm 2020, 2021 so với năm 2019.

Biểu đồ 1: Tăng trưởng một số ngành chịu ảnh hưởng của dịch bệnh Covid-19

Nguồn: Tổng cục thống kê, Bộ kế hoạch và đầu tư (2020, 2021, 2022); Báo cáo tình hình kinh tế-xã hội quí IV và các năm 2019, 2020, 2021.

Ảnh hưởng nặng nề nhất là các ngành bán buôn-bán lẻ, ngành vận tải kho bãi và ngành dịch vụ lưu trú và ăn uống. Năm 2020, 2021 các ngành này đã có mức tăng trưởng âm. Đặc biệt ngành dịch vụ lưu trú và ăn uống năm 2021 giảm sâu xuống mức 20,81% so với năm 2020. Các ngành khác như công nghiệp, xây dựng, nông lâm thủy sản mặc dù vẫn tăng trưởng dương nhưng giảm mức tăng thấp hơn nhiều so với năm 2019. Riêng ngành tài chính, ngân hàng, bảo hiểm năm 2020 giảm nhẹ và tăng trở lại đạt mức 9,42% năm 2021.

Năm 2022 được dự báo kinh tế Việt Nam sẽ phục hồi mạnh mẽ khi dịch bệnh đã được kiểm soát tốt. Tuy nhiên hoạt động nền kinh tế vẫn còn nhiều hệ lụy như số doanh nghiệp đóng cửa, tạm ngừng hoạt động gia tăng, sự phục hồi hoạt động sản xuất kinh doanh còn chậm, tình trạng đứt gãy chuỗi cung ứng vẫn diễn ra do chính sách zero Covid Trung Quốc vẫn đang áp dụng... Bên cạnh đó là cộng hưởng từ chiến tranh Nga-Ukraina gây áp lực tăng lạm phát...

Thực trạng việc làm của NLĐ

Tình trạng thất nghiệp gia tăng

Theo báo cáo của Tổng cục Thống kê, tỷ lệ thất nghiệp trong độ tuổi lao động tăng từ 1,26% lên 2,51% năm 2020 và tiếp tục tăng lên 3,1% năm 2021. Năm 2021 ghi nhận 1,4 triệu người, tăng 370.800 người so với năm 2020. Tương tự như vậy tỷ lệ thất nghiệp ở thanh niên và tỷ lệ thiếu việc làm cũng tăng qua 3 năm. Nếu xét ở tiêu chí tỷ lệ có việc làm phi chính thức phi nông nghiệp giai đoạn 2019-2021 có sự tăng nhẹ. Tình trạng này do giãn cách kéo dài nhiều công ty, xí nghiệp đặc biệt các khu công nghiệp phải dừng hoạt đọng kéo dài. Một số đơn vị sử dụng lao động phải chuyển sang tuyển lao động thời vụ, ký hợp đồng ngắn hạn.

Biểu đồ 2: Tình trạng việc làm của NLĐ giai đoạn 2019-2021

Nguồn: Tổng cục thống kê, Bộ kế hoạch và đầu tư (2020, 2021, 2022); Báo cáo tình hình kinh tế-xã hội quí IV và các năm 2019, 2020, 2021.

Thu nhập của người lao động giảm

Biểu đồ 3: Thu nhập của NLĐ giai đoạn 2019-2021

(đơn vị: triệu đồng/tháng/người)

Việc làm của người lao động do ảnh hưởng đại dịch: Những đề xuẩt và giải pháp

Nguồn: Tổng cục thống kê, Bộ kế hoạch và đầu tư (2020, 2021, 2022); Báo cáo tình hình kinh tế-xã hội quí IV và các năm 2019, 2020, 2021.

Theo báo cáo của Ngân hàng thế giới (2021) vào tháng 3/2021 có 30% số hộ có thu nhập thấp hơn tháng 3/2020, khoảng 12% số hộ lâm vào tình trạng túng quẫn vì họ bị mất ít nhất 50% thu nhập. Đáng nói là giai đoạn trước dịch bệnh, thu nhập bình quân hằng năm luôn tăng. Bên cạnh vấn đề giảm thu nhập là sự chênh lệch về thu nhập gia tăng sau các đợt dịch giữa các khu vực địa lý, giới tính, ngành nghề…và đồng thời xuất hiện những người nghèo mới là NLĐ ở các khu vực thành thị ở các lĩnh vực du lịch lữ hành, khách sạn…

Lãng phí nguồn lao động được đào tạo

Thực tế công nhân tại các khu công nghiệp, các nhà máy đều đã được đào tạo tay nghề. Tình trạng công nhân tại các thành phố trở về nông thôn một số lượng không nhỏ e ngại quay trở lại nơi làm việc cũ, trở thành lao động tự do hoặc làm việc phi chính thức không phù hợp với công việc đào tạo. Trong khi đó các khu công nghiệp, nhà máy tuyển người mới phải đào tạo lại. Tình trạng này dẫn đến lãng phí nguồn lực lao động đã được đào tạo, gia tăng chi phí đào tạo nhân công, làm giảm hiệu suất lao động toàn xã hội.

Những đề xuất

Để giải quyết vấn đề này cần có giải pháp tháo gỡ cả từ phía “cung” và “cầu” về lao động, trong đó cần tập trung vào các vấn đề chủ yếu:

Thứ nhất, chính quyền địa phương trên phạm vi cả nước cần rà soát lại các đối tượng NLĐ bị ảnh hưởng bởi dịch bệnh Covid-19, đặc biệt là xác định các đối tượng dễ tổn thương mới do đại dịch và tăng cường các biện pháp hỗ trợ để các NLĐ sớm ổn định cuộc sống hiện tại. Đặc biệt là các đối tượng yếu thế như bị ảnh hưởng nhiều về sức khỏe, mất người thân, mất việc làm… cần có các chính sách phù hợp để họ vượt qua giai đoạn khó khăn, ổn định cả về tinh thần và thể chất để có thể tham gia lực lượng lao động hiệu quả.

Thứ hai, phát huy vai trò của các tổ chức đoàn thể ở địa phương trong tư vấn hướng nghiệp cho người dân địa phương, đặc biệt là những người trẻ để họ có định hướng nghề nghiệp tốt. Đối với NLĐ trở về từ các khu vực thành thị, các khu công nghiệp, các tổ chức tại địa phương nên tiếp cận, tư vấn hỗ trợ để họ có định hướng công việc ổn định lâu dài, động viên những NLĐ có tay nghề trở lại làm việc đúng ngành nghề để tránh lãng phí nguồn lao động cũng như mất cân đối cục bộ lao động trong cả nước.

Các cơ sở giáo dục nghề nghiệp cần chủ động phối hợp với người sử dụng lao động xây dựng phương án đào tạo nâng cao trình độ kỹ năng nghề để duy trì việc làm cho người lao động. Nguồn: baochinhphu.vn

Thứ ba, tăng cường các biện pháp hỗ trợ các doanh nghiệp bị ảnh hưởng bởi đại dịch Covid-19: Tiếp tục các chính sách hỗ trợ các doanh nghiệp “hậu đại dịch Covid-19” thông qua các chính sách ưu đãi về thuế, phí, các gói tín dụng ưu đãi… đủ mạnh, dài hơi để đẩy nhanh quá trình phục hồi các doanh nghiệp; Cần xem xét triển khai các biện pháp tháo gỡ khó khăn cho các lĩnh vực bị ảnh hưởng nặng nền bởi dịch Covid-19 đặc biệt cần tập trung vào những vấn đề của giai đoạn “hậu covid-19” như đứt gãy chuỗi cung ứng, đứt gãy thị trường, thiếu nguồn lao động, vốn, gia tăng chi phí…; Tăng cường các biện pháp kích cầu nền kinh tế, khi “cầu” tăng là cơ hội để doanh nghiệp mở rộng hoạt động kinh doanh để phục hồi nhanh và tạo đà phát triển; Kịp thời hỗ trợ các doanh nghiệp trong chuyển đổi số để đẩy nhanh tái cơ cấu nền kinh tế, giúp các doanh nghiệp tiếp cận và tận dụng lợi thế về khoa học công nghệ để nâng cao hiệu quả kinh doanh. Đặc biệt cần quan tâm đến hỗ trợ đào tạo/đạo tạo lại nhân sự để có nguồn nhân sự số đáp ứng yêu cầu thực tiễn.

Thứ tư, các doanh nghiệp cần chủ động xây dựng các phương án phục hồi hoạt động kinh doanh, trong đó cần chú ý các vấn đề cơ bản: Đánh giá toàn diện hoạt động kinh doanh, xác định các ưu tiên trong phục hồi kinh doanh để tận dụng lợi thế sẵn có, hạn chế bớt trở ngại giai đoạn phục hồi, thậm chí có thể chuyển đổi mô hình kinh doanh để phù hợp giai đoạn “hậu covid-19”; Sắp xếp lại nguồn nhân lực để đảm bảo ưu tiên nguồn nhân lực cho duy trì và phục hồi hoạt động kinh doanh đồng thời có chiến lược phát triển nguồn nhân lực về lâu dài căn cứ vào khả ăng phục hồi của mình; Chủ động tìm hiểu để tiếp cận các nguồn hỗ trợ phục hồi của Chính phủ; Chủ động và tăng cường các hình thức hợp tác với đối tác, bạn hàng để cùng nhau tháo gỡ khó khăn, hỗ trợ nhau cùng phục hồi hoạt động kinh doanh.

Tài liệu tham khảo

1. Tổng cục thống kê, Bộ kế hoạch và đầu tư (2020, 2021, 2022), Báo cáo tình hình kinh tế xã hội quí IV và các năm 2019, 2020, 2021.
2. Tổng cục thống kê, Bộ kế hoạch và đầu tư (2020, 2021), Báo cáo tác động của dịch Covid-19 đến lao động, việc làm quí IV và các năm 2020, 2021.
3. World Bank (2021), Để Việt Nam tươi sắc đào xuân, cái cách thể chế hướng tới thực thi hiệu quả, Báo cáo cập nhật đánh giá quốc gia - 2021.

Tìm giải pháp an toàn tài chính và an sinh xã hội cho người lao động Trong bối cảnh đời sống của người lao động chịu nhiều tác động từ đại dịch Covid-19 và các vấn đề khác của thị trường, ...

Điều kiện làm việc ảnh hưởng sức khỏe lao động ngành May thế nào? Theo Tổng cục Thống kê, số lượng công nhân, nhất là công nhân nữ đang gia tăng theo sự phát triển nhanh chóng của các ...

Hồi hương sau dịch, lao động xuất khẩu chật vật tìm việc trong nước Nhiều doanh nghiệp có vốn đầu tư Nhật Bản, Hàn Quốc tại Việt Nam đang đỏ mắt tuyển dụng, thế nhưng vẫn có không ít ...