Thương lượng tập thể giúp xây dựng quan hệ lao động hài hòa, ổn định và tiến bộ. Ảnh: ILO

Quyền thương lượng tập thể được coi là một quyền cơ bản trong lao động và đã được cộng đồng quốc tế công nhận và khẳng định trong Tuyên bố của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) năm 1998 về các nguyên tắc và quyền cơ bản trong lao động và Tuyên bố của ILO năm 2008 về Bình đẳng Xã hội trong Toàn cầu hóa Công bằng.

Trên thực tế, nguyên tắc này đã được thúc đẩy rộng rãi trong các nước thành viên ILO và được khẳng định trong các Hiệp định thương mại tự do thế hệ mới, trong đó có Hiệp định Đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) và Hiệp định thương mại tự do giữa Việt Nam với Liên minh Châu Âu (EVFTA).

Tại Việt Nam, Công ước số 98 của ILO áp dụng những nguyên tắc của quyền tổ chức và thương lượng tập thể chính thức có hiệu lực kể từ ngày 5/7. Để công ước này được thực thi đòi hỏi những nguyên tắc cần được luật hóa và áp dụng hiệu quả trong thực tế.

Được thông qua tại Geneva, Hội nghị Lao động Quốc tế lần thứ 32 vào năm 1949, Công ước số 98 có 3 nội dung cơ bản sau: Bảo vệ người lao động và công đoàn trước các hành vi phân biệt đối xử chống công đoàn; bảo vệ công đoàn không bị can thiệp bởi người sử dụng lao động; những biện pháp thúc đẩy thương lượng tập thể tự nguyện, thiện chí.

Thứ trưởng Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội Lê Quân.

Tại Hội thảo công bố gia nhập Công ước số 98 của ILO và tham vấn dự thảo Kế hoạch thực hiện Công ước số 98 của ILO diễn ra vào ngày 6/7, Thứ trưởng Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội Lê Quân cho biết, cùng với việc gia nhập Công ước số 98, Quốc hội Việt Nam đã thông qua Bộ luật Lao động sửa đổi có hiệu lực từ ngày 1/1/2021. Các tiêu chuẩn Công ước số 98 về cơ bản đã được luật hóa trong Bộ luật Lao động sửa đổi.

Bộ luật Lao động mới đã sửa đổi, bổ sung một số nội dung quan trọng để đáp ứng tiêu chuẩn của Công ước số 98: Thứ nhất là về quyền tập thể của tổ chức đại diện người lao động trong bối cảnh có nhiều tổ chức đại diện của người lao động đã luật hóa; thứ hai là đã luật hóa về bảo đảm nguyên tắc thương lượng tập thể tự nguyện thiện chí; thứ ba, đã bảo vệ người lao động, cán bộ tổ chức đại diện của người lao động không bị phân biệt đối xử bởi người sử dụng lao động; thứ tư là bảo vệ tổ chức đại diện của người lao động không bị can thiệp thao túng bởi người sử dụng lao động và thứ năm là bảo đảm quy trình giải quyết tranh chấp lao động nhằm thúc đẩy thương lượng tập thể tự nguyện.

Thứ trưởng Lê Quân cho biết, năm nguyên tắc này để đảm bảo thực thi Công ước số 98 đã luật hóa trong Bộ luật Lao động sửa đổi. Tuy nhiên, để đảm bảo thực thi Công ước số 98 có hiệu quả trên thực tế thì cần phải thực hiện đồng bộ nhiều công việc khác như tuyên truyền, phổ biến Công ước số 98; nghiên cứu, xây dựng các mô hình quan hệ lao động khả thi và hiệu quả trên cơ sở thương lượng tập thể được thúc đẩy thực hiện một cách thực chất và hiệu quả trên thực tế; đào tạo, bồi dưỡng và nâng cao năng lực cho các bên liên quan đến thương lượng tập thể; xây dựng cơ sở dữ liệu thông tin tốt cho công tác thương lượng tập thể để đạt hiệu quả.

Khó khăn từ thực trạng phổ biến

Thực thi Công ước số 98 sẽ giúp đẩy mạnh hơn nữa thương lượng tập thể thực chất. Ảnh minh họa.

Một thay đổi quan trọng của Việt Nam để phù hợp với Công ước số 98 là phải xóa bỏ thực trạng phổ biến hiện nay về việc công đoàn cơ sở bị chi phối bởi quản lý doanh nghiệp nhằm đảm bảo thương lượng tập thể thực chất.

Bà Nguyễn Thu Hằng, Ban Quan hệ lao động, Tổng Liên đoàn lao động Việt Nam.

Bà Nguyễn Thu Hằng, Ban Quan hệ lao động của Tổng Liên đoàn lao động Việt Nam chỉ ra rằng những hành vi phân biệt đối xử chống lại công đoàn hoặc việc can thiệp và thao túng của người sử dụng lao động đối với người lao động ngày càng trở nên tinh vi.

Chủ sử dụng lao động không bao giờ đưa ra lý do chấm dứt hợp đồng lao động với cán bộ công đoàn như các hành vi bị cấm trong quy định pháp luật mà sẽ đưa ra các lý do khác. Chúng ta có quy định khá rõ ràng và đầy đủ nhưng để bảo vệ cán bộ công đoàn không hề dễ dàng, và đòi hỏi phải đấu tranh đến cùng trong từng vụ việc. Thực chất, trong thực tế, cơ chế bảo vệ cán bộ công đoàn vẫn chưa phát huy được hiệu quả. Bà Hằng cho hay, hiện nay có khoảng 10% doanh nghiệp có thương lượng tập thể, và cơ bản những thương lượng này vẫn còn mang tính hình thức. Ngoài ra, thiếu kỹ năng, hiểu biết pháp luật hay là việc thường xuyên phải thay đổi vị trí công tác cũng là một trong những nguyên nhân gây ra tình trạng trên.

Ảnh minh họa.

Để thực thi Công ước số 98, Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội hiện đang xây dựng dự thảo kế hoạch thực hiện trình Chính phủ thông qua. Kế hoạch thực hiện gồm có lộ trình cụ thể, phù hợp với chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn của các cấp, các ngành.