Ngày Tết ở Tổ đình Sắc tứ Tịnh Quang (Ái Tử, Triệu Phong). Ảnh: HCD.

Có người sẽ bảo sao lại nói ? Đi chùa ngày Tết là dâng hương lễ Phật cầu an chứ có... ăn gì đâu. Đành phải nói thêm về chữ “ăn” của người Việt. Giống như kho tàng ngôn ngữ phong phú đa nghĩa của tiếng Việt, thì chữ “ăn” không chỉ là động từ thể hiện hành động đưa thực phẩm vào miệng, mà nó còn bao hàm cả nghĩa lời lãi, “ăn may” chẳng hạn. Hay như các trò chơi giải trí ngày Tết, đậu một đồng tiền nếu hên có thể thu về ba, năm lần, gọi là ăn. Có trò chơi dân gian của trẻ con là “ô ăn quan”, trong đó mọi thứ đều tượng trưng, quan tiền là sỏi đá, ăn mấy viên sỏi cũng là món ăn của niềm vui.

“Ăn Tết” cũng thế. Dù hai từ này xuất phát từ xa xưa đời sống nghèo khó, “đói quanh năm no ba ngày Tết”, nên tới . Đến bây giờ đời sống đầy đủ hơn, chuyện ẩm thực ngày xuân không còn vì đói, thậm chí ngày Tết ăn ít hơn ngày thường, nhưng vẫn gọi là ăn Tết, tức là nói đến chuyện “ăn” của tinh thần. Cả năm thiếu thốn tình cảm do làm ăn xa, do lơ đễnh không thăm thú nhau, “ăn Tết” là vun đắp thêm tình cảm ruột thịt, bằng hữu. Cả năm đôi khi bận bịu lo toan, tới Tết thấy cần bình an thì lên chùa để cầu an, ấy chính là “ăn Tết”, bổ sung cho đời sống tâm linh tín ngưỡng của mình đức tin, thiện lương.

Tết ở chùa

Quảng Trị là vùng đất có truyền thống đạo Phật lâu đời, nơi xuất xứ của nhiều bậc cao tăng của Phật giáo Việt Nam. Hàng trăm ngôi chùa nằm giữa các làng quê, các hoạt động Phật sự hòa quyện với đời sống dân sinh. Ngôi chùa trở thành một mái nhà chung của con dân trong làng, trong vùng. Chính vì thế nên mỗi cuối năm mọi người đến chùa tự giác dọn dẹp, sửa soạn, trang trí. Người ta dâng hoa cúng Phật, mang dầu đèn bánh trái đặt lễ; và cả củi cũng chọn những bó khô nhất, đượm lửa nhất mang lên để nhà chùa nấu bánh.

Việc trang trí đón Tết ở chùa đều hướng đến với sắc màu vàng chủ đạo, tương đồng với màu y hậu của các nhà sư. Đó là những chậu hoa cúc đặt trong sân chùa, hay những cây hoàng mai nở rực vàng.

Trong khuôn viên một số chùa như Tổ đình Sắc tứ Tịnh Quang (Ái Tử, Triệu Phong), hay chùa Phương Lang (Hải Ba, Hải Lăng) lại thiết trí những không gian gợi nhớ phong vị Tết xưa. Một ngôi nhà tranh tre, bên vách tráp treo thư pháp câu đối, giữa bàn trà có bánh chưng xanh mâm ngũ quả. Chùa Quan Âm (Hải Phú, Hải Lăng) phục dựng tục lệ cây nêu, có đầy đủ nghi lễ cúng tế.

Cây ước nguyện đầu năm ở chùa Trường Khánh (Bồ Bản, Triệu Trạch, Triệu Phong). Ảnh: HCD.

Đúng khoảnh khắc giao thừa, tất cả các ngôi chùa ở Quảng Trị đều cử mười hai hồi chuông trống bát nhã. Chuông trống bát nhã là một nghi thức đánh chuông và trống xen nhau theo một bài pháp kệ, ý nghĩa nhằm thức tỉnh mọi người, khai mở trí huệ, tìm đến chân lý. Hồi chuông trống bát nhã đánh lúc giao thời như một hồi hiệu nhắc nhở mọi người cùng bắt đầu một năm tốt lành.

Tờ mờ sáng Nguyên đán, đạo hữu phật tử ở chùa tụng một thời kinh cầu an. Từ lúc đó cho đến hết mấy ngày Tết, cửa chùa luôn rộng mở để mọi người đến lạy Phật. Tùy tâm, mỗi người đặt một ít tiền vào hòm công đức (thùng phước sương) gọi là mừng tuổi Phật. Số tiền này nhà chùa dùng để lo việc hương đèn, cúng tế sóc vọng và làm thiện nguyện.

Trước ngày rằm tháng Giêng, một số chùa tổ chức Đại lễ cầu an đầu năm. Trong kỳ Đại lễ cầu an, ở các ngôi chùa lớn như tổ đình thì có Pháp hội Dược sư Thất Châu vào ngày mùng 10 tháng Giêng để nguyện cầu một năm mưa thuận gió hòa, quốc thái dân an. Pháp hội Dược sư Thất Châu gồm 7 đàn tràng bố trí theo đồ hình một đóa sen nở. Mỗi đàn tràng có một vị sám chủ và 6 kinh sư. Phật tử và người tham gia ngồi xếp bằng xen giữa các đàn tràng để tụng kinh hộ niệm. Pháp hội tụng kinh Dược sư. Có thể hiểu Dược sư là thầy thuốc, hoặc phương thuốc để trị liệu thân bệnh, tâm bệnh, nghiệp bệnh của chúng sanh.

Đi chùa cầu an

Trên vùng đất vốn chịu nhiều tang thương của chiến tranh, có năm lại bị thiên tai hoành hành hết hạn hán đến bão lụt, thành ra người Quảng Trị luôn cầu mong được bình an hơn bất cứ điều gì. Ngày Tết, ở các làng có chùa, người dân chọn đi chùa làng mình như một cách xuất hành đầu năm.

Ngoài chùa làng, các ngôi chùa lớn ở Quảng Trị cũng là nơi đón lượng khách chiêm bái đầu xuân rất đông. Trong đó, tiêu biểu là Sắc Tứ Tịnh Quang tự - ngôi Tổ đình tọa lạc tại thị trấn Ái Tử, huyện Triệu Phong có lịch sử lâu đời, là nơi phát tích đạo Phật trên đất Quảng Trị.

Dựng cây nêu ở chùa Quan Âm (Hải Phú, Hải Lăng). Ảnh: Trần Phong.

Truyền thuyết kể rằng, khi xưa thiền sư Chí Khả tới đây lập thảo am, vùng đất này là truông bầu rú rậm, lại lắm cọp beo. Nghe nói tổ sư có tài thuần phục thú dữ, nhờ đó mà lều cỏ đơn sơ đã tọa vững trên cái lưng voi thế đất. Để rồi từ thảo am ấy, hậu thế có được chốn tổ đình trang nghiêm, thanh tịnh.

Cũng tương truyền, sau khi thuần phục được thú dữ, đức Chí Khả còn dự cảm cho đệ tử rằng sau này sẽ có một con quái vật suốt ngày trườn qua bò về quanh đây quấy động cửa thiền. Mấy chục thế hệ kế tục hậu sinh không biết con quái vật ấy là gì. Mãi đến thế kỷ hai mươi, dự cảm của đức tổ mới hiển hiện, đó là con tàu sắt Bắc - Nam suốt ngày chạy qua về bên cạnh chùa. Cái động lướt qua bên cái tĩnh. Cái động như là sự thử thách, như một chướng ngại để người ở trong cái tĩnh phải bình tâm.

Khởi thủy là an. Người Việt nói an cư rồi mới lạc nghiệp. Chữ an bắt đầu cho mọi sự. “Vạn sự khởi đầu nan” và “vạn sự khởi đầu an” là một cặp thành ngữ tưởng như đối nghịch nhưng hóa ra lại bổ sung cho nhau. Từ thuở tổ Chí Khả vào dựng nên Am Tịnh Độ, rừng rú cọp beo là nan, nhưng ý nguyện an dân đã gặp gỡ ý nghĩa cuộc đất.

Trong bút ký Cánh hạc non Nam năm 1971 của Hòa thượng Thích Trí Thủ lược thuật lịch sử Tổ đình Tịnh Quang có viết: Tại Bàu Voi xứ, kiến nhất Tượng huyệt, nhất khởi, nhất phục, đại đại bất tuyệt, nghĩa là tại xứ Bàu Voi thấy có huyệt đất hình con voi, như nằm xuống, như đứng dậy đời đời tồn tại không dứt. Thế đất ấy đã bao hàm chữ “an”, như một cơ trời định sẵn, như một đạo từ phát nguyện.

Những năm trở lại đây, một số ngôi chùa ở Quảng Trị có làm cây xăm cho bà con đến lễ Phật đầu năm thì bóc chơi, mỗi người một lá tùy duyên. Xăm là những bì lì xì màu đỏ, móc trên một cái cây. Mỗi túi xăm có một lá xăm Quan Âm, hoặc một đoạn thơ. Nội dung quẻ xăm là lời khuyên răn sống tốt đời đẹp đạo, hàm ý an lòng cho người rút quẻ.

Đổ xăm ngày Tết ở chùa Cam Lộ. Ảnh: HCD.

Ở chùa Cam Lộ thì có trò đổ xăm. 100 cây xăm bằng gỗ đánh số từ 00 đến 99, đặt trong hộp. Người xin xăm đứng trước điện Tam Bảo, hai tay cầm hộp gỗ, khấn cầu bình an xong thì lắc hộp, đến lúc nào một thẻ xăm rơi ra khỏi hộp thì xem số thẻ ứng với lá xăm Quan Âm. Đây là một dạng thức kết hợp của đổ xăm hường (xuất phát từ nội cung triều Nguyễn) với gieo quẻ Quan Âm.

Một số chùa lại bố trí cái cây, trên đó móc những thẻ giấy màu. Người đến chùa mong ước điều gì có thể viết lên trên đó, gọi là cây ước nguyện đầu năm. Đến ngày lễ cầu an, các tờ giấy này sẽ được nhà chùa đưa vào hóa cùng với sớ cầu an.

Ước nguyện mùa Xuân của người Việt đầu năm luôn bao hàm một chữ an. Ý niệm đó, thật hay, lại gặp gỡ với ý niệm bắt đầu từ nơi cửa chùa.

Trải lòng của nữ công nhân 5 năm không về quê ăn Tết Do đặc thù công việc, kỳ nghỉ Tết của chị Thuỷ - công nhân vệ sinh môi trường sẽ đến sớm hoặc muộn hơn cả ...

Người lao động về quê ăn Tết Một số nơi đã vận động con em địa phương không về quê ăn Tết. Hiện tại, những lời kêu gọi này vẫn rất nhỏ ...

Ngày Tết và chế độ ăn uống đảm bảo sức khỏe Vào dịp Tết Nguyên đán, do phong tục tập quán từ xưa, chúng ta thường ăn quá nhiều. Việc ăn uống quá mức đi kèm ...