“Tự nguyện bởi không thể từ chối”

Không khó để tìm ra những khoản lạm thu gây ấm ức. Theo thông tin báo chí, Trường THCS thị trấn Núi Đối (Kiến Thụy, Hải Phòng) phụ huynh có con em tuyển sinh vào lớp 6 được yêu cầu đóng 2 triệu đồng không rõ lý do; hay phụ huynh học sinh lớp 1 tại một trường tiểu học ở Hà Tĩnh phải đóng nhiều khoản tiền mua bàn ghế, bảng,… đầu năm và giáo viên chủ nhiệm còn thông báo đây là "nhập gia tùy tục"… Thực trạng trên đã bị nhiều phụ huynh phản đối công khai. Nguyên nhân trực tiếp của sự phản đối là bởi có những khoản thu cho những mục chi không thực sự cần thiết, năm nào cũng thu, hoặc sử dụng nguồn kinh phí không hiệu quả, gây lãng phí.

Quang cảnh Lễ khai giảng năm học 2021 - 2022 tại Trường Tiểu học Đồng Xuân, huyện Thanh Ba (Phú Thọ). Ảnh minh họa: phutho.gov.vn

Những bậc cha mẹ ấm ức hoặc không đủ khả năng đóng góp bị rơi vào tình huống “tự nguyện bởi không thể từ chối”. Thực tế này là do mỗi khi họp, thường có những ý kiến mạnh mẽ ủng hộ đề xuất của giáo viên chủ nhiệm. Người ủng hộ không chỉ là những gia đình khá giả, mà còn bao gồm những cá nhân có thể được hưởng lợi gì đó từ phía nhà trường (ví dụ như con học trái tuyến, muốn cô giáo quan tâm hơn đến con mình…).

Những người này không nhất thiết chiếm tỷ lệ đa số tuyệt đối hay đại diện cho nhu cầu của số đông phụ huynh nhưng lại tạo ra áp lực tâm lý cho những người còn lưỡng lự. Hệ quả là nhiều người dù không đồng tình nhưng đành im lặng, và biểu quyết cho xong trong trạng thái “tự nguyên bởi không thể từ chối”.

Các khoản đóng góp hiếm khi là vấn đề gây bức bối với hệ thống trường học tư thục. Bởi khi cho con em học tập tại các trường tư, phụ huynh đã tìm hiểu kỹ cơ chế vận hành của nhà trường. Họ ý thức đầy đủ và sẵn sàng về mức độ đóng góp, và cơ hội con em mình được thụ hưởng sản phẩm giáo dục dựa trên cơ chế thị trường.

Ngược lại, hệ thống trường phổ thông công lập được Nhà nước lập ra để đáp ứng nhu cầu học tập của đa số người dân. Xu hướng chung tại các quốc gia phát triển và ở Việt Nam thời gian gần đây là các trường công lập chủ yếu đáp ứng nhu cầu giáo dục cho bộ phận dân cư có mức thu nhập thuộc nửa phía dưới trong các thang bảng thu nhập hộ gia đình.

Những khoản thu “tự nguyện bởi không thể từ chối” đã gây ra những hệ lụy không đáng có với môi trường giáo dục công lập. Đó là sự khắc sâu thêm xu hướng phân hóa xã hội về thu nhập và mức sống giữa các hộ gia đình, đẩy nhiều gia đình vào tình thế khó xử, tạo ra những cảm xúc tiêu cực về cô giáo và nhà trường trong một bộ phận phụ huynh và học sinh…

Những bậc cha mẹ ấm ức hoặc không đủ khả năng đóng góp bị rơi vào tình huống “tự nguyện bởi không thể từ chối”. Ảnh minh họa: thanhnien.vn.

Lạm thu đang xâm phạm những giá trị cốt lõi của giáo dục

Tình trạng lạm thu cũng khiến các giá trị cốt lõi của nền giáo dục công lập như: công bằng, bình đẳng, dung nạp/bao trùm… có biểu hiện bị xâm phạm. Những suy nghĩ vị kỷ và tính toán mang màu sắc thị trường nhưng không để ý đến thực tế bất bình đẳng về thu nhập giữa các gia đình có thể từng bước bào mòn lòng tin của xã hội vào thiết chế giáo dục công lập.

Về hình thức, sẽ không có một ban giám hiệu nào lại ban hành chủ trương phụ thu tự nguyện tràn lan. Tuy nhiên, các ban giám hiệu cũng không thể vô can nếu để xảy ra tình trạng lạm thu đến mức gây bất bình trong phụ huynh. Bởi trường học là một thiết chế công, chứ không phải nơi để các thầy/cô chủ nhiệm và hội phụ huynh tùy ý phát động đóng góp.

Để giữ gìn hình ảnh trong sáng của các trường học, cần sớm chấm dứt các khoản phụ thu “tự nguyện bởi không thể từ chối”. Tại mỗi trường cần có các ban giám hiệu trách nhiệm và thấu cảm. Trước khi định phát động đóng góp khoản gì, ban giám hiệu cần thẩm định chặt chẽ mức thu và mục đích chi tiêu.

Cùng với đó là sự khảo sát về đặc điểm nghề nghiệp, thu nhập, và điều kiện sống của từng hộ gia đình có học sinh trong mỗi lớp. Nhận định về khả năng chi phí của các gia đình phải là cơ sở đầu tiên để đưa ra mức đóng góp, bên cạnh mục đích chi tiêu phải thực sự thiết thực và chính đáng.

Thay vì đưa thẳng các mục đóng góp ra biểu quyết tại các cuộc họp đông người, các hội phụ huynh nên tiến hành thăm dò từng bậc cha mẹ trước khi dự định phát động đóng góp.

Hình thức họp phụ huynh và biểu quyết tập thể cho các khoản thu chỉ nên tổ chức khi biết chắc rằng tuyệt đại đa số phụ huynh đồng thuận. Đây là cách làm giúp giảm áp lực đám đông lên tâm lý phụ huynh, khuyến khích họ bày tỏ trung thực nhu cầu và thái độ đối với các khoản phụ thu.

Họp phụ huynh đầu năm, phụ huynh thường được thông báo về các khoản thu. Ảnh minh họa: daidoanket.vn.

Sau khi được biểu quyết thông qua, mức đóng góp cũng không nên cứng nhắc chia đều cho các gia đình. Thay vào đó, các phương án miễn giảm cần được hội phụ huynh đề xuất và kín đáo thực hiện với các gia đình thực sự gặp khó khăn. Đây là cách hành xử văn minh, thấu tình và đồng cảm.

Các thầy cô giáo và phụ huynh đều chung mong muốn đem đến cho học sinh điều kiện giáo dục lý tưởng. Tuy nhiên, khả năng thanh toán cho điều kiện tốt đẹp đó là không giống nhau giữa các hộ gia đình. Chính sự bất bình đẳng về điều kiện kinh tế là một cơ sở cho sự tồn tại của hệ thống trường công lập - nơi thỏa mãn nhu cầu giáo dục cho số đông với chi phí tối thiểu.

Do đe dọa phá vỡ hình ảnh tốt đẹp, làm rối loạn chức năng của hệ thống trường phổ thông công lập, các khoản đóng góp tự nguyện cần phải được kiểm soát chặt chẽ. Nói cách khác thì cần chấm dứt tình trạng “tự nguyện bởi không từ chối”.

Tập trung triển khai đồng bộ, hiệu quả nhiệm vụ đề ra trong năm học mới Ngày 31/8, Công đoàn ngành Giáo dục Nghệ An tổ chức Hội nghị triển khai nhiệm vụ năm học 2022-2023, kế hoạch đại hội công ...

Tổ chức dạy, học trực tiếp: Làm gì để học đường an toàn Thời điểm hiện nay, việc tổ chức dạy học trực tiếp cần phải từng bước, chắc chắn, phù hợp và đảm bảo an toàn phòng, ...

LĐLĐ tỉnh Kon Tum: Trao học bổng cho con công nhân lao động đầu năm học mới Sáng 30/8 Liên đoàn Lao động (LĐLĐ) tỉnh Kon Tum đã trao 40 suất học bổng, mỗi suất 1 triệu đồng cho con đoàn viên, ...