Sự thay đổi của báo chí trước tác động của công nghệ và bùng nổ của mạng xã hội

Các phương tiện truyền thông mới ra đời làm thay đổi toàn bộ trật tự của các phương tiện truyền thông truyền thống, thúc đẩy các phương tiện truyền thông truyền thống phải thay đổi để bắt kịp với kỷ nguyên mới - kỷ nguyên số và minh bạch thông tin.

1. Tổng quan về mạng xã hội và truyền thông xã hội

Trong những năm gần đây vai trò của mạng internet ngày càng phát triển. Cùng với đó, mạng xã hội ra đời làm thay đổi đời sống của từng cá nhân và tác động trực tiếp đến nhiều lĩnh vực xã hội. Lịch sử phát triển của mạng xã hội được mô hình hoá bằng các nội dung như dưới đây.

Hình 1. Sơ lược thời gian phát triển của mạng xã hội.

Tính đến tháng 1/2020, , 72 triệu tài khoản mạng xã hội đang hoạt động, trong số đó có khoảng 70 triệu tài khoản sử dụng thiết bị di động để sử dụng mạng xã hội. Có thể thấy người Việt Nam đã và đang ngày càng phụ thuộc vào công nghệ số, đặc biệt là mạng xã hội và truyền thông xã hội; tập trung vào độ tuổi từ 13 đến 44. Những con số này đặt các chủ thể thực hiện truyền thông chính sách trước một thách thức hết sức to lớn và phức tạp.

2. Báo chí trong tác động của công nghệ và bùng nổ mạng xã hội

Cách mạng 4.0 hình thành ra một tương thích của thời kỳ truyền thông số hay còn gọi là công chúng thời công nghệ số. Chẳng hạn, thay bằng công chúng tiếp cận với các tờ báo in truyền thống, kênh phát thanh hay truyền hình thuần túy thì công nghệ thực tại ảo (VR) và thực tại tăng cường (AR), hình thành “báo nhúng” - công chúng sử dụng các thiết bị di động thông minh (smart phone) hình thành nên một loại hình sản phẩm báo chí truyền thông mới.

Với “báo nhúng”, độc giả sẽ được tiếp nhận thông tin không chỉ qua thị giác và thính giác như các sản phẩm báo chí truyền thống, mà còn bằng cả cơ quan xúc giác và cảm xúc của mình trong một không gian đa chiều như đang được tham gia, chứng kiến tại hiện trường sự việc. Các sự kiện, các nhân vật, âm thanh, tiếng động đã diễn ra được mô phỏng lại theo đúng ở hiện trường. Công nghệ cảm ứng, sự phát triển của hạ tầng viễn thông, công nghệ không dây 3G, 4G, 5G phát triển, song song với nó là mạng xã hội thịnh hành, thân thiện với người dùng, làm tăng đột biến số công chúng tiếp cận với thông tin qua thiết bị thông minh.

Xuất hiện các dòng sản phẩm hàng hóa mới làm và các sản phẩm truyền thông. Điều này buộc các cơ quan báo chí truyền thông phải thay đổi phương thức và quy trình sản xuất của mình; sản phẩm báo chí truyền thông sẽ phải thay đổi từ báo in, báo hình thuần túy sang các loại hình sản phẩm đa phương tiện; một lớp công chúng mới, tương thích của thời kỳ truyền thông số, “báo nhúng” sẽ được hình thành, tiếp nhận thông tin thông qua việc sử dụng các thiết bị di động thông minh. Thế hệ công chúng này đòi hỏi các sản phẩm báo chí - truyền thông phải nhanh - mạnh - phù hợp thời điểm. Theo đó, những sản phẩm truyền thông truyền thống dần bị thay thế các sản phẩm mới theo hướng tích hợp được nhiều chức năng để có thể tác động tối đa đến các cơ quan cảm giác của công chúng. Các dòng sản phẩm hàng hóa mới cũng làm biến đổi giá trị nội dung truyền thông đối với nhà quảng cáo.

Sự thay đổi của báo chí trước tác động của công nghệ và bùng nổ của mạng xã hội

Nội dung của các sản phẩm truyền thông bị “nén” chặt về dung lượng. Chẳng hạn những bài bình luận sâu sắc, nhưng dài dòng, những đoạn phim, clip hay nhưng mất nhiều thời gian sẽ thiếu sức hút công chúng, thay vào đó là thông tin đồ họa và các loại hình sản phẩm báo chí đa phương tiện, chẳng hạn như các siêu tác phẩm số (mega-stories), các clip dạng livestream trên mạng xã hội, hay các bản rap-news (bản tin rap), các sản phẩm tích hợp công nghệ thông minh và hiện đại, sản phẩm thực tại ảo, thực tại tăng cường… Cuộc cách mạng công nghệ 4.0 làm thay đổi một cách căn bản từ chủ thể truyền thông, đối tượng truyền thông và phương thức truyền thông. Làm cho chủ thể truyền thông và đối tượng truyền thông có thể xích gần đến nhau, giao vào nhau và thậm chí tồn tại trong cùng một chủ thể.

Truyền thông thời 4.0 cũng gắn kết chặt chẽ giữa người dân với Chính phủ và doanh nghiệp một cách dễ dàng, nhanh chóng và kịp thời hơn. Các phương tiện truyền thông thay đổi một cách căn bản, kỹ năng sử dụng các phương tiện hiện đại đòi hỏi những người làm truyền thông phải tiếp cận và sử dụng được các công cụ hiện đại. Các phương tiện truyền thông mới ra đời làm thay đổi cán cân của truyền thông truyền thống và truyền thông hiện đại. Nhà báo, nhà truyền thông ngày càng phải học tập nhiều hơn, biết nhiều hơn về các lĩnh vực ứng dụng công nghệ trong báo chí - truyền thông.

Các tác động tiêu cực

Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đối với báo chí - truyền thông cũng gây ra những tác động tiêu cực đến cả nhà sản xuất, cung cấp các sản phẩm báo chí - truyền thông, nhà tổ chức, quản lý các đơn vị báo chí - truyền thông hay công chúng. Đầu tiên là sự thay đổi đối với các nhà sản xuất, cung cấp các sản phẩm báo chí - truyền thông về cả quy trình quản lý lẫn nhu cầu của công chúng. Theo đó, các nhà sản xuất, cung cấp sản phẩm báo chí - truyền thông phải thay đổi một cách nhanh chóng, tuy nhiên trong nhiều trường hợp không thể bắt kịp với sự thay đổi đó bởi các rào cản về quản lý, tổ chức hay tài chính.

Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đối với báo chí - truyền thông cũng gây ra những tác động tiêu cực đến cả nhà sản xuất, cung cấp các sản phẩm báo chí - truyền thông, nhà tổ chức, quản lý các đơn vị báo chí - truyền thông hay công chúng.

Đối với nhà quản lý các đơn vị báo chí - truyền thông chưa bắt kịp với sự thay đổi của các phương tiện truyền thông, đặc biệt là phương tiện truyền thông mới; việc phát tán thông tin một cách nhanh chóng thông qua mạng xã hội và truyền thông xã hội trong nhiều trường hợp làm cho các nhà quản lý báo chí - truyền thông không kịp đối phó với khủng hoảng. Công chúng truyền thông với sự thay đổi của công nghệ cũng đòi hỏi thông tin cập nhật hơn, chính xác hơn và nhanh chóng hơn. Điều này gây khó khăn cho cả nhà quản lý và nhà cung cấp sản phẩm báo chí - truyền thông.

Kỷ nguyên mới của báo chí

Việc ứng dụng công nghệ thông tin trong lĩnh vực báo chí đã và đang mang lại các hiệu quả rõ rệt. Một kỷ nguyên mới của báo chí ra đời, kỷ nguyên của công nghệ số, hội tụ công nghệ và hội tụ nội dung. Khái niệm hội tụ nội dung và hội tụ công nghệ được đề cập đến như là một chìa khóa để mở ra một con đường mới cho các nhà báo, các tòa soạn báo hiện đại (hình vẽ dưới đây).

Mô hình hội tụ nội dung và hội tụ công nghệ mới.

Hội tụ nội dung và hội tụ công nghệ được hiểu như là sự tích hợp của các thành phần khác nhau từ khâu lấy tin, in ấn, nhiếp ảnh đến các nội dung của báo mạng điện tử. Để thực hiện được việc này, cần có một sự “tích hợp” và “hội tụ” cả về nội dung lẫn hình thức xuất bản của một tờ báo. Muốn vậy, chúng ta cần có một nền tảng thống nhất giữa các dữ liệu được sử dụng.

Hệ thống xử lí tin, bài thông minh sẽ cho phép tự tạo ra các tin, bài một cách tự động thông qua các kỹ thuật báo chí hiện đại như: Báo chí dữ liệu, báo chí di động, megastory/longform, hay các kỹ thuật lọc máy hay xử lý/phân tích dữ liệu lớp khác. Cùng với đó, hệ thống lọc và phân tích nội dung cho phép lọc/phân tích thông tin dựa trên các vấn đề liên quan và lịch sử/nội dung các bài viết thông qua trung tâm tích hợp dữ liệu. Các dữ liệu này được coi là dữ liệu đầu vào cho toàn hệ thống. Song song với các hệ thống đó, hệ thống quản trị nội dung cho phép xử lý, quản lý các nôi dung tin/bài cho tòa soạn.

Vai trò của ban biên tập và thư ký tòa soạn lúc này có vai trò đặc biệt quan trọng. Các dữ liệu thông tin liên quan đến chỉ đạo, báo cáo của ban biên tập, thư ký tòa soạn, phóng viên sẽ được lưu trữ trên hệ thống, đồng thời thông qua hệ thống sẽ quyết định loại hình tin/bài sẽ được xuất bản lên các kênh truyền thông phù hợp.

Theo mô hình này, phóng viên sẽ nhận yêu cầu lấy tin tại hiện trường thông qua các phần mềm quản lý hoặc trực tiếp từ các phòng/ban hay ban biên tập và thư ký tòa soạn. Các thông tin thu thập được của phóng viên sẽ được chuyển về trung tâm tích hợp dữ liệu để các phòng/ban và các phóng viên khác tái sử dụng. Tại hiện trường, phóng viên có thể thực hiện các tin/bài mang tính cập nhật. Ban biên tập và thư ký tòa soạn có trách nhiệm kiểm soát thông tin trước khi xuất bản đến báo in hoặc báo mạng tùy theo nhu cầu và khả năng của tòa soạn. Cần xác định rõ, hội tụ trong trường hợp này là hội tụ nội dung, hội tụ công nghệ và hội tụ phương tiện trong truyền thông, khác với việc đưa tất cả các đơn vị, phòng ban, phóng viên về cùng một tòa nhà hay cùng một địa điểm.

3. Kết luận

Qua các phân tích ở trên, việc ứng dụng công nghệ thông tin trong lĩnh vực báo chí đã và đang mang lại các hiệu quả rõ rệt. Một kỷ nguyên mới của báo chí ra đời, kỷ nguyên của công nghệ số và hội tụ. Để thực hiện được việc này, cần có một sự “tích hợp” và “hội tụ” cả về nội dung lẫn hình thức xuất bản của một tờ báo. Cần có một nền tảng thống nhất giữa các dữ liệu được sử dụng. Một trung tâm tích hợp là cần thiết trong bối cảnh phát triển của khoa học và công nghệ hiện nay. Trung tâm này sẽ bao gồm các hệ thống như hệ thống tích hợp dữ liệu, hệ thống phân tích nội dung, hệ thống xử lý tin bài thông minh và hệ thống quản trị nội dung. Một thời đại mới sẽ mở ra cho ngành công nghiệp báo chí - truyền thông. Thời đại của báo chí 4.0.

Báo chí cần phải được bảo vệ an toàn trên không gian mạng Chỉ còn 2 hôm nữa là đến Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam 21.6.2021, một ngày lễ lớn của tất cả những người làm ...

Tạp chí Lao động và Công đoàn phải là cuốn “gối đầu giường” của cán bộ công đoàn Phó Chủ tịch Thường trực Tổng LĐLĐ Việt Nam Trần Thanh Hải nói tại buổi chúc mừng lãnh đạo và cán bộ phóng viên Tạp ...

Thông cáo báo chí về Ngày làm việc thứ ba của Đại hội XIII Ngày 28/01/2021, Đại hội làm việc tại Hội trường.