Du khách thích thú chụp hình kỷ niệm bên gốc sầu riêng. Ảnh: HOÀNG LIÊN PHƯƠNG

Mùa hè miệt vườn

Mùa hè về thật sự là "niềm vui" của lũ học trò miệt vườn miền Tây Nam bộ chúng tôi. Bởi vì, không phải "học thêm, học bớt" đến đỗi bị nhức cả cái đầu, mờ cả con mắt, đau cả cái lưng như các bạn ở thị thành mà phải phụ giúp gia đình chuyện ruộng nương, vườn tược để có thu nhập lo cho việc học của năm sau. Tuy nhiên, không vì thế mà buồn, bù lại lũ học trò miệt vườn có cả chuỗi dài bắt cá nướng trui, hái trái cây tha hồ ăn, vùng vẫy tắm bùn ven sông, lượm trứng vịt ngoài đồng nướng rơm chấm với muối ớt...

Những tháng hè đang về, ngoài tiếng ve rả rích khắp chốn từ nông thôn đến thành thị, ở miệt vườn còn có cả hương vị những loại trái cây chín mọng trên cành của chôm chôm, sầu riêng, măng cụt, cam, quýt, mít, bưởi...

Mùa này là vào mùa sầu riêng, măng cụt, chôm chôm chín rộ trên cây. Màu vàng, màu đỏ của từng loại chôm chôm chín; màu tim tím của măng cụt; màu vàng ươm của sầu riêng chín cây như một bức tranh nghệ thuật làm điểm nhấn trong tổng thể vườn cây xanh um. Mỗi loại trái cây có hương vị riêng hòa quyện vào nhau, lan tỏa thoang thoảng trong đêm có sức quyến rũ lạ thường.

Nếu có dịp đặt chân đến miền Tây Nam bộ, du khách có thể ghé lại Tiền Giang, Bến Tre, Vĩnh Long, Cần Thơ, Sóc Trăng để thưởng thức hương vị sầu riêng - đặc sản miệt sông nước. Nơi đây, cây trái quanh năm trĩu cành. Nào là cam, quýt, bưởi, sầu riêng, măng cụt, nhãn, chôm chôm, dâu, bòn bon, mít, xoài, mãng cầu… Mùa nào đặt chân đến vùng đất này khách lãng du cũng có thể thưởng thức được hương vị ngọt ngào của những quả chín đong đưa theo gió. Những vùng đất này còn là cái nôi của cây đặc sản sầu riêng.

Thông thường sầu riêng trổ bông vào dịp trước Tết và tới 4, 5 tháng sau trái mới bắt đầu chín. Quả sầu riêng gai nhọn hoắt, đung đưa trước gió hòa vào tiếng ve ra rả. Sầu riêng có nhiều loại: cơm màu trắng, cơm màu vàng, vỏ màu xanh, vỏ vàng. Nhiều giống sầu riêng mới như RI6, khổ qua... cho năng suất cao, cơm dày hạt lép... được người tiêu dùng ưa chuộng. Nhưng sầu riêng vỏ xanh và cơm trắng là ngon hơn cơm vàng, vì là "hàng hiếm".

Múi sầu riêng có loại cơm nhão, có loại cơm khô, tùy theo khẩu vị mỗi người mà chọn loại nào mình thích. Riêng tôi thích loại cơm nhão hơn vì vừa nhấm nháp vừa nhai chóp chép, hương vị của nó chầm chậm lan tỏa và hòa tan vào đầu lưỡi, quanh quẩn cả buổi cũng không hết hương thơm.

Sầu riêng chín thường rụng vào ban đêm và tỏa hương ngào ngạt. Nếu có lần qua vườn sầu riêng bạn sẽ ngạc nhiên, vì hương thơm bay tỏa khắp nơi, chỉ cần bạn chú ý một chút thì sẽ thấy trái sầu riêng rụng nằm ngay dưới bước chân của mình.

Đặc tính của sầu riêng là năm trúng mùa năm thất mùa, ít khi nào trúng hoặc thất mùa 2 năm liên tục. Tùy năm, có khi mùa sầu riêng bắt đầu của miền Tây Nam bộ muộn hơn vài nơi khác như ở miền Đông, Tây Nguyên. Nhưng bây giờ, với sự phát triển như vũ bão của khoa học kỹ thuật thì trái cây loại nào cũng có thể cho ra hoa, kết trái theo ý của gia chủ.

Quả sầu riêng. Ảnh: HOÀNG LIÊN PHƯƠNG

Điều này thường được gọi là cho trái cây ra "nghịch mùa", vì sẽ có giá gấp nhiều lần so với lúc "thuận mùa". Có năm sầu riêng có trái sớm hơn, thậm chí nhà vườn "bắt" sầu riêng ra trái vào dịp Tết Nguyên đán để chưng trên bàn thờ gia tiên, hoặc bán được giá cao. Tuy nhiên, khi cho ra "nghịch mùa" như vậy sẽ làm cho cây mau kiệt sức và ngay mùa chính vụ không đủ sức ra trái, thậm chí cây bị chết "tức tưởi".

Nhà vườn chuyên nghiệp thỉnh thoảng "bắt" ít cây theo ý mình để lấy trái chưng vào dịp Tết chứ ít ai làm để kinh doanh đại trà. Chỉ có những thương lái "mão" nguyên vườn của người khác mới làm như vậy, vì hết mùa họ sẽ trả lại cho chủ vườn một vườn cây xơ xác, trơ trọi. Muốn phục hồi phải mất vài năm mới có thể trở lại như cũ, thậm chí chúng sẽ bị "chết đứng như Từ Hải".

Sầu riêng được bày bán khắp nơi. Ảnh: HOÀNG LIÊN PHƯƠNG

Đi dưới vườn sầu riêng, sợ nhất là bị sầu riêng rụng trúng đầu. Nhưng bạn an tâm nếu có khách tham quan, chúng tôi sẽ có mũ bảo hộ đội đầu, còn dân nhà vườn thì sầu riêng “kiêng lắm”. Cả trăm năm nay có ai bị sầu riêng rụng trúng đầu đâu. Dân nhà vườn biết cách "né tránh" khi trái rụng, cũng rất đơn giản.

Khi nghe tiếng động của trái sầu riêng rụng xuống sẽ va vào cành, vào lá gây tiếng động từ trên cao, bạn chỉ cần bình tĩnh lắng nghe tiếng động và "né" vào sát gốc là an toàn. Bởi vì khi trái rụng vào cành nó sẽ bật ra và rơi xuống đất, chỉ cần tới lượm lên mà thôi. Thật tình, sầu riêng thường rụng vào ban đêm hiếm khi rụng ban ngày, ngoại trừ những lúc trời giông bão mà thôi. Ban đêm không khí ẩm ướt hơn, cuống trái sẽ nở ra cộng với trọng lượng của trái dễ làm trái bị rụng, còn ban ngày thời tiết nóng, cuống trái bị co thắt lại nên ít bị rụng hơn.

Ở vườn, nhà tôi phải cất thêm cái chòi canh chừng. Ban đêm vào đó ngủ để lượm sầu riêng rụng cho thuận lợi. Chỉ cần khi nghe tiếng rụng, bạn không cần dùng đèn pin vẫn có thể ra vườn tìm chính xác vị trí của nó. Khi trái rụng sẽ toát ra mùi thơm, chỉ cần đi theo hướng gió "đánh hơi" ngược lên, nó "dẫn đường" là đến ngay vị trí mới rụng xuống, cứ thế mà nhặt lên đem vào chòi cất dưới gầm giường.

Có đêm lượm vài chục trái đến mất ngủ nhưng thú vị vô cùng. Còn bây giờ, thương lái vào vườn mua khi trái còn sống mới già tới nên vấn đề cất chòi giữ chỉ còn trong ký ức mà thôi. Do vậy, trái bán ngoài chợ khi hái chưa chín thì không thể so sánh chất lượng với trái rụng khi chín cây tự nhiên được.

Bày bán đặc sản mùa hè. Ảnh: HOÀNG LIÊN PHƯƠNG

Vua của các loại trái cây

Ông bà xưa có câu:

“Sầu riêng ai khéo đặt tên,

Ai sầu không biết riêng em không sầu”

Sầu riêng là một loại quả đặc biệt, được mệnh danh là “vua của các loại trái cây”. Nó có đặc điểm là kích thước lớn, tỏa ra một mùi đặc trưng, nặng và nồng, ngay cả khi vỏ quả còn nguyên. Sầu riêng có nguồn gốc từ Đông Nam Á, được thế giới và phương Tây biết đến khoảng vài trăm năm nay. Một số người thấy trái sầu riêng có hương thơm ngọt ngào dễ chịu, nhưng một số khác lại không chịu nổi và khó chịu với mùi vị này. Mùi hương của sầu riêng tạo nên những phản ứng từ mê mẫn cho đến "thối kinh".

Do mùi của sầu riêng "rất đặc trưng" lưu lại rất lâu nên bị cấm mang vào một số khách sạn và phương tiện giao thông công cộng. Ở nước ta, sầu riêng chỉ được trồng ở các tỉnh thành phía Nam, do đây là loại cây ăn quả nhiệt đới, không thể chống chọi được cái lạnh của mùa đông miền Bắc và Bắc Trung bộ.

Sầu riêng tùy từng loại giống mà có trọng lượng khác nhau. Có khi có trái khoảng 1 kg nhưng trung bình khoảng 1,8 kg đến 2,5 kg, lắm lúc có trái 3 đến 5 kg. Vườn nhà tôi có duy nhất một cây có trái trung bình từ 5 đến 7 kg, cá biệt có trái trên 10 kg nhưng trái không nhiều lắm, bán ngoài chợ không nhiều người dám mua, vì 1 trái có khi lên đến cả triệu đồng, chỉ có dịp Tết mới có người dám mua để chưng trên bàn thờ gia tiên.

Ở vườn nhà tôi, có cây sầu riêng trồng cách nay trên 100 năm, một người ôm không hết, một chùm khoảng 10 trái, gọi là cây "chùm chủng", bởi dưới đít trái nào cũng bị lỏm sâu vào. Có cây khi trái chín, cầm lắc nghe sột soạt bên trong, được đặt tên là cây lục lạc. Mỗi cây trong vườn nhà tôi đều có tên riêng vì được đặt theo từng kỷ niệm của các thành viên trong gia đình. Nào là cây con chó, con gà, con mèo, con vịt... vì khi các động vật này bị chết, mọi người không làm thịt ăn mà đem chôn dưới mỗi gốc cây. Vì vậy, cây nào cũng tươi tốt và cho nhiều quả cả.

Sầu riêng rụng khoảng 2 đến 3 ngày là ăn ngon nhất, vì quá 3 ngày sầu riêng bị nứt ra, tất nhiên mùi thơm vẫn còn nhưng nhạt hơn, nên ăn vào có vị lạt lạt của "hơi gió". Sầu riêng miền Tây Nam bộ có vị ngọt và thơm đậm hơn sầu riêng của các vùng miền khác do thổ nhưỡng mà ra. Nếu không “chuyên nghiệp” bạn có thể nhầm lẫn giữa sầu riêng chín cây tự nhiên và sầu riêng dú (ủ chín trái cây) ép hay bị nhúng thuốc. Vì sầu riêng dú ép khi chín ăn lạt và mùi thơm cũng nhạt hơn, thậm chí có múi bị sượng không mùi vị gì hết.

Những trái sầu riêng nào bị sâu ăn, bạn đừng "nhăn nhó" làm khó chủ bán mà đó chính là những trái rất có "chất lượng". Các loài động vật chọn ăn quả nào thì quả đó là "ngon nhất". Giống như trái vú sữa, ổi hay mít cũng vậy, bị chim, chuột, dơi ăn là những trái "ngon, đảm bảo an toàn vệ sinh nhất" chúng mới chọn; cũng giống như lựa rau bị sâu ăn là rau sạch, không sử dụng thuốc hóa học vậy.

Sầu riêng chín cây khi rụng xuống khó bảo quản lâu ngày được vì bị nứt, mất mùi thơm nên thương lái thường mua vào lúc trái mới già tới, có nơi họ nhúng vào hóa chất cho vỏ trái có màu vàng tươi như sầu riêng chín rụng tự nhiên. Những trái chín rụng tự nhiên cho dù bạn lấy dây chì xiết chặt buộc lại vẫn bị nứt như thường nhưng có một "bí quyết" của nhà vườn là dùng lá môn ngứa chùm vào phần dưới của trái rồi lấy cọng dây dừa buộc ngoáy lại mà không cần dây chì vẫn bảo quản được khá lâu, thuận lợi cho việc vận chuyển xa. Đương nhiên, những trái chín rụng tự nhiên sẽ bán được giá cao hơn, an toàn hơn vì đảm bảo chất lượng và không sợ bị nhúng hóa chất tràn lan như hiện nay, ảnh hưởng tới sức khỏe.

Có lần, tôi tận mắt chứng kiến những thương lái bên kia cửa khẩu của Trung Quốc khi chọn mua hàng nông sản, nhất là sầu riêng của Việt Nam. Họ chỉ cần cầm trái sầu riêng và nhìn vào gai của nó là biết ngay loại này được trồng ở miền Tây hay miền Đông Nam bộ. Họ định giá khác nhau, sầu riêng miền Tây có giá cao hơn rồi đến các vùng miền khác, riêng sầu riêng của các nước Đông Nam Á khác có giá khác nhau. Họ chỉ cho tôi cách nhìn vào vỏ gai của trái để phân biệt được trồng ở vùng miền nào nhưng riêng tôi cũng là dân nhà vườn "chính hiệu con nai" chỉ nhìn gai hoặc trái mới phân biệt được loại nào chín cây, loại nào dú ép mà thôi, chứ chưa phân biệt rõ ràng vùng miền như vậy. Tôi cũng từng nếm thử sầu riêng tại Thái Lan, Malaysia nhưng có lẽ do khẩu vị của mình nên vẫn thấy trái cây quê mình ngon, ngọt, thơm đậm đà hơn.

Trưng bày sản phẩm COOP. Ảnh: HOÀNG LIÊN PHƯƠNG

Hương vị đặc trưng

Vào thời bao cấp, đa số nhà nào, người nào cũng từng bị "hoành hành" bởi con rệp, con mạt đầy mùng, đầy giường mà không biết làm sao cho hết; bị ghẻ lở kẹt tay, kẹt chân, nước vàng chảy tới đâu lở, ngứa tới đó mà không có thuốc để uống; nhưng nhà tôi thì có "cách trị" theo dân gian bằng trái sầu riêng rất hiệu quả. Khi trái chín rụng tự nhiên, đem bỏ vào gầm giường, chúng bị "mùi đặc trưng" "hành hạ" mà bỏ đi, một số người không biết chỉ lấy vỏ sầu riêng bỏ dưới gầm giường sẽ không có tác dụng vì thiếu cái mùi "đặc trưng" ấy, chúng không sợ. Còn bị ghẻ lở, chỉ cần lấy vỏ sầu riêng nấu nước sôi lên với chút muối cục hoặc nước tro rồi rửa ráy thật sạch, lau khô vài lần sẽ hết. Lũ học trò miệt vườn chúng tôi thường sử dụng cây "xà bông" có bọt trắng xóa mọc đầy trên các bãi bồi ven sông để gội đầu, tắm rửa sau khi chơi trò ném bùn vào nhau, thi trượt mông trên bãi sình để trị ghẻ lở cũng rất hiệu quả.

Có một món ăn được nấu nướng liên quan đến sầu riêng mà tôi không bao giờ quên được hương vị của nó dù đã xa quê hơn 30 năm trời. Đó là cơm sầu riêng sống hầm với gà vườn, tạm gọi là món "đặc sản" gà hầm sầu riêng của vùng quê tôi, không có trong danh sách ẩm thực của các nhà hàng lớn. Bởi chỉ có nhà vườn mới "dám" chịu chơi "ăn sang" kiểu này và mới "có cơ hội" thưởng thức, dân thành thị thì không có điều kiện ăn như vậy mặc dù kinh tế dồi dào. Tới mùa sầu riêng đông ken chín rộ, khi đi học xa về, lần nào tía cũng dặn má tôi nấu cho một nồi hầm gà "chà bá" để ăn cho đã thèm cái "con mắt", bởi nhìn thấy đã thèm ăn, tính ăn cho "căng cái bụng", ai dè mới ăn vài miếng đã đầy cái bao tử. Bởi vậy, lũ học trò hay trêu nhau: con mắt to hơn cái dạ dày là vậy.

Trái sầu riêng còn sống, mới già tới, gai nhọn của nó mới chuyển qua màu xám chưa thành màu đen, đem bổ ra lấy cơm còn cứng, vẫn có mùi thơm nhẹ nhàng, xắt ra làm đôi. Gà vườn vẫn làm thịt bình thường, chặt khúc vừa ăn, ướp gia vị cho đều, để khoảng nửa tiếng rồi bắc lên cà ràng (tên gọi một loại bếp lò) chụm bằng củi, lửa liu riêu mới thấm. Nấu bằng nước dừa xiêm ngon hơn dừa lửa, dừa ta; thêm đậu phộng, củ hành tây, chùm tiêu sống, củ sắn, củ cải đỏ, củ cải trắng... hầm chung khoảng 1 tiếng là ăn được. Thịt gà hầm tới thì thấm các loại gia vị cùng với cơm sầu riêng còn thoang thoảng hương thơm, ăn hoài không thấy chán. Món này ăn với bún hoặc bánh mì Sài Gòn chấm nước ăn ngon đáo để.

Ngoài ra, cơm sầu riêng chín còn được trộn chung với các loại bánh trái làm nên những sản phẩm riêng rất nổi tiếng ở Sài thành và các tỉnh phía Nam như: dĩa trái cây sầu riêng, kem sầu riêng, chè sầu riêng, cà phê sầu riêng, xôi sầu riêng, bánh mì kem sầu riêng... hay làm các loại bánh khác, nổi tiếng là bánh pía sầu riêng rất được người dùng lựa chọn.

Có gì thú vị cho bằng khi sầu riêng vừa rụng xuống, nhặt vào chòi khui ăn liền tại chỗ, cơm còn hơi cưng cứng và giòn. Nhưng ngon hơn là trái sầu riêng rụng được khoảng 1 đến 2 đêm thì thật "tuyệt cú mèo", béo ngậy không chê vào đâu được. Tía tôi thường dặn con cháu, khi ăn sầu riêng là phải nhấm nháp cơm sầu riêng đừng vội nuốt liền, hớp thêm ngụm trà bắc nóng, từ từ, chép chép cái miệng cho cơm sầu riêng tan chảy, thấm vào đầu lưỡi, hít hà vài cái mới thấy thế nào vị ngọt, vị béo, hương thơm của nó. Còn hột sầu riêng sau khi rửa sạch có thể đem vào nấu hoặc nướng trong bếp củi, vị bùi và nhơn nhớt, ngon hơn hột mít luộc, vùi tro.

Ăn xong sầu riêng chín cây tự nhiên bạn còn luyến tiếc mãi mà không muốn rửa tay, rửa miệng liền. Hương vị "đặc trưng" của nó cứ vương vấn, thoang thoảng, nhiều khi ngay cả trong giấc mơ lại thòm thèm, mút tay mà miệng cứ chóp chép…

Mùng 5 tháng 5 về miệt cù lao Ngày mùng 5 tháng 5 Âm lịch cũng là Tết Đoan Ngọ, nhiều du khách phương xa thích thú tụ tập về các cù lao ...

Không nghe lời căn ngăn, người đàn ông tử vong vì ăn sầu riêng với rượu Người đàn ông Thái Lan mới đây gây xôn xao dư luận khi được phát hiện trong tình trạng tử vong do ăn sầu riêng ...