giải pháp phát triển Thanh niên công nhân tại các khu công nghiệp

(KCN) hiện nay khoảng 2,8 triệu người. Hầu hết thanh niên công nhân (TNCN) tại các KCN được tiếp cận với kinh tế thị trường nên năng động, thích ứng nhanh với công nghệ hiện đại. Cùng với giai cấp công nhân (GCCN) Việt Nam, TNCN tại các KCN là lực lượng cơ bản, có vai trò to lớn trong nền kinh tế quốc dân, là lực lượng lao động trong lĩnh vực chiếm tỷ trọng lớn của nền kinh tế đất nước.

Tình hình chung về thanh niên công nhân tại các KCN

Độ tuổi bình quân của công nhân nước ta nhìn chung trẻ, nhóm công nhân từ 18 - 30 tuổi chiếm 36,4%; trong các doanh nghiệp đầu tư nước ngoài, công nhân dưới 25 tuổi chiếm 43,4%; từ 26 - 35 tuổi chiếm 34,7%.

Tư tưởng, nhận thức, thái độ chính trị của TNCN trong các KCN cơ bản ổn định; phần lớn tin tưởng vào các chủ trương, giải pháp ổn định và phát triển kinh tế, xã hội của Đảng, Nhà nước; phấn khởi về kinh tế đất nước đã vượt qua khó khăn và đang phát triển theo chiều hướng tích cực.

Tuy nhiên, họ cũng còn băn khoăn, lo lắng về nguy cơ tái lạm phát kinh tế, mất việc làm, tình hình mất an toàn vệ sinh thực phẩm, ô nhiễm môi trường, tai nạn giao thông… TNCN cũng bày tỏ sự bất bình với các thế lực phản động, thù địch hoạt động chống phá nước ta; tệ quan liêu, cửa quyền, tham nhũng, lãng phí, thiếu trách nhiệm trong thực thi công vụ của một bộ phận cán bộ, công chức nhà nước.

Dưới tác động của cơ chế thị trường, TNCN có những chuyển biến rõ rệt về tâm lý, có nhiều nét khác xa so với tâm lý thời “bao cấp” trước đây. Đại bộ phận TNCN đã hình thành ý thức mới trong lao động: Có ý thức tự tìm kiếm việc làm, tự đào tạo lại, có đầu óc thực tế, năng động trong lao động, tự làm chủ trong lao động sản xuất kinh doanh, nhanh chóng tiếp thu những thành tựu khoa học kỹ thuật và công nghệ hiện đại.

Đa số TNCN nước ta có nhận thức đúng đắn về đường lối đổi mới của Đảng, khẳng định niềm tin, ủng hộ và quyết tâm thực hiện công cuộc đổi mới do Đảng Cộng sản Việt Nam khởi xướng và lãnh đạo.

Thu nhập, đời sống vật chất, tinh thần của TNCN tại các KCN

Là lực lượng lao động cơ bản, có vai trò to lớn trong nền kinh tế quốc dân, tuy nhiên, TNCN tại các KCN phần lớn là lao động phổ thông, một số ít làm trong các khâu kỹ thuật, hành chính văn phòng; thu nhập còn thấp, đời sống vật chất và tinh thần còn nhiều khó khăn.

Mặc dù, TNCN ở các KCN đa số được ký kết hợp đồng lao động với chủ doanh nghiệp, song thu nhập của họ nhìn chung không cao. Đa số các doanh nghiệp đều thực hiện mức lương cơ bản cao hơn mức lương tối thiểu do nhà nước quy định nhưng đời sống của họ còn thấp, nhất là thời gian qua giá cả các mặt hàng tiêu dùng tăng cao, tiền điện, tiền thuê nhà… cũng tăng theo.

Với thu nhập thấp, không đủ trang trải cho cuộc sống, đời sống vật chất của TNCN gặp vô vàn khó khăn và tiềm ẩn nhiều nguy cơ rủi ro đến sức khỏe, lao động và cả hạnh phúc gia đình. Bữa ăn công nhân đạm bạc với suất ăn rẻ tiền, kém chất lượng, không đảm bảo an toàn và dinh dưỡng. Bình thường đời sống TNCN đã khó khăn, khi có những vấn đề phát sinh như sinh con, bố mẹ ốm, gia đình hữu sự... là nỗi lo lớn mà TNCN luôn phải đối diện khi đồng lương quá eo hẹp. Nhiều công nhân lâm cảnh nợ nần, vay nặng lãi, thậm chí bỏ về quê.

Nhu cầu về vui chơi giải trí của TNCN tại các KCN là vô cùng lớn nhưng đời sống văn hóa tinh thần của TNCN tại các KCN còn nghèo nàn. Phần lớn sau giờ làm việc, TNCN chỉ biết về nơi nghỉ tạm, ăn uống, rất ít khi được tham gia các phong trào tập thể. Hiếm hoi lắm mới có

Với mức thu nhập thấp, họ rất thiếu điều kiện để thoả mãn nhu cầu vui chơi, giải trí, thể thao, nghỉ ngơi, học tập, giao lưu tình cảm. Trong các KCN có số lao động nữ nhiều, vấn đề hôn nhân và gia đình trở nên bức xúc nhưng chưa được các doanh nghiệp, cơ quan, đoàn thể quan tâm thỏa đáng.

Hiện, phần lớn các doanh nghiệp trong KCN mới chỉ tổ chức được đời sống văn hoá ở dạng cải thiện cảnh quan nơi làm việc, xây dựng văn hoá trong sản xuất kinh doanh; còn cuộc sống TNCN bên ngoài “hàng rào” doanh nghiệp vẫn chưa được chăm lo. Thậm chí, tại nhiều KCN, ngay trong “hàng rào” doanh nghiệp, quan hệ chủ - thợ vẫn rất phức tạp, điều kiện làm việc của TNCN chưa được cải thiện, quyền lợi về vật chất và văn hoá, tinh thần của họ còn bị vi phạm.

Khi xây dựng các KCN, nhiều chủ đầu tư đã “quên” phải xây dựng những thiết chế văn hoá, thể thao phục vụ người lao động, trong đó có TNCN. Trong khi đó, chủ doanh nghiệp chỉ chú trọng khai thác tối đa sức lao động của công nhân.

Nhà ở hiện đang là một vấn đề bức xúc của nhiều TNCN tại các KCN. Các KCN được thành lập và đi vào hoạt động đã mang lại nhiều lợi ích kinh tế xã hội, đóng góp quan trọng vào chuyển dịch cơ cấu và tăng trưởng kinh tế của cả nước, góp phần đáng kể giải quyết những bức xúc về việc làm trong xã hội.

Bên cạnh những mặt tích cực mà các KCN mang lại, đang xuất hiện vấn đề xã hội rất bức xúc, phức tạp mà những năm qua chưa được quan tâm giải quyết có hiệu quả, đó là vấn đề nhà ở cho CNLĐ, trong đó có TNCN.

Đa số các KCN tập trung đều thiếu hoặc không xây được nhà ở cho công nhân vì số lượng lao động tăng nhanh nhưng trong quy hoạch phát triển các KCN chưa tính tới yêu cầu về chỗ ở cho công nhân và các chính sách hiện có chưa khuyến khích được các thành phần kinh tế tham gia xây nhà ở cho NLĐ.

Khảo sát tại một số địa phương phát triển mạnh về công nghiệp có thể thấy, đa số TNCN ngoại tỉnh làm việc tại các KCN tập trung trên địa bàn phải thuê nhà trọ của tư nhân. TNCN phải sống trong các khu nhà trọ tạm bợ, điều kiện vệ sinh, an ninh không đảm bảo, ảnh hưởng đến sức khoẻ và năng suất lao động, gây ra các tệ nạn xã hội, nguy cơ làm tha hoá một bộ phận TNCN.

Các phòng trọ do tư nhân xây dựng cho thuê hầu hết đều rất chật hẹp, diện tích sử dụng bình quân từ 3 - 4m²/người. Thu nhập thực tế của TNCN chỉ tạm đủ chi trang trải các chi phí cần thiết cơ bản cho sinh hoạt hàng ngày nên phần tích luỹ từ tiền lương chưa được là bao so với giá mua và thuê nhà ở trên thị trường. Do vậy, nhu cầu về nhà ở của TNCN tại các KCN hiện nay là vô cùng cấp thiết, bức xúc.

Một số giải pháp phát triển lực lượng TNCN tại các KCN

Từ thực trạng trên, để phát triển lực lượng TNCN tại các KCN ngày càng lớn mạnh, đáp ứng yêu cầu của công cuộc đổi mới và hội nhập quốc tế, theo chúng tôi, cần nghiên cứu triển khai một số giải pháp sau:

Thứ nhất, xây dựng và thực hiện nghiêm hệ thống chính sách, pháp luật liên quan đến việc đảm bảo quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của TNCN tại các KCN. Hoàn thiện các chính sách, pháp luật về lao động, việc làm, đời sống, nâng cao thể chất cho TNCN.

Thứ hai, nâng cao đời sống vật chất, tinh thần cho TNCN tại các KCN. Từng bước thực hiện chính sách tiền lương bảo đảm đời sống cho NLĐ để họ có tích lũy từ tiền lương. Xây dựng và thực hiện tốt các chính sách BHYT, BHXH, BHTN đối với NLĐ. Có chính sách cụ thể giải quyết nhà ở cho NLĐ. Khi phê duyệt các KCN, cần yêu cầu dành quỹ đất tương xứng để xây dựng nhà ở và các công trình thuộc kết cấu hạ tầng xã hội cho công nhân.

Bên cạnh đó, nhà nước cần thể chế hóa các quy định, xác định trách nhiệm rõ ràng đối với các cấp chính quyền, các doanh nghiệp trong việc chăm lo xây dựng đời sống văn hóa cho NLĐ; có các chính sách ưu đãi cho các nhà đầu tư xây dựng các dịch vụ văn hóa, thể thao, chăm sóc sức khỏe cho NLĐ, trong đó có TNCN.

Thứ ba, tăng cường phổ biến, giáo dục pháp luật đối với TNCN tại các KCN. Đổi mới nội dung, hình thức và phương pháp phổ biến, giáo dục pháp luật cho TNCN tại các KCN để họ nắm rõ các quy định của pháp luật liên quan đến quyền, lợi ích hợp pháp của mình; từ đó TNCN có thể đấu tranh tự bảo vệ mình trong .

Thứ tư, tăng cường vai trò của các cấp uỷ Đảng, Công đoàn, Đoàn Thanh niên trong việc tổ chức các hoạt động hỗ trợ TNCN nâng cao sức khỏe thể chất và đời sống văn hóa, tinh thần và hỗ trợ, bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng cho TNCN trong các KCN.

Việc xây dựng GCCN nước ta lớn mạnh trong thời kỳ đẩy mạnh CNH, HĐH đất nước là nhiệm vụ quan trọng của Ðảng, Nhà nước, của cả hệ thống chính trị và của mỗi người công nhân. Thực hiện tốt việc chăm lo, hỗ trợ, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng cho TNCN tại các KCN sẽ đóng góp tích cực cho sự lớn mạnh của GCCN Việt Nam. Điều này càng có ý nghĩa quan trọng bởi sự lớn mạnh của GCCN là điều kiện tiên quyết bảo đảm thành công của công cuộc đổi mới, CNH, HĐH đất nước.

Tài liệu tham khảo:

1. Báo cáo ngày 19/12/2018 về tình hình thực hiện Nghị quyết 01/NQ-CP và tình hình kinh tế - xã hội năm 2018 của Vụ Quản lý các Khu kinh tế - Bộ Kế hoạch và Đầu tư (2018).

2. PGS.TS. Nguyễn Thị Quế - ThS. Nguyễn Thị Tú Hoa:“Thực trạng GCCN Việt Nam hiện nay”, Tạp chí Lý luận chính trị, 2014.

Bài: ThS. VŨ THỊ GIÁNG HƯƠNG

Trưởng Ban Thanh niên công nhân và đô thị Trung ương Đoàn

Đồ họa: Hoàng Hà