Viện Kiểm sát xác định, trong vụ án này có 25 bị cáo đã lợi dụng chức vụ, quyền hạn, nhiệm vụ được giao để nhận hối lộ tổng cộng gần 165 tỷ đồng và lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành công vụ, gây thiệt hại hơn 10 tỷ đồng. 23 cá nhân là đại diện các doanh nghiệp đã đưa hối lộ hơn 226 tỷ đồng, 4 cá nhân môi giới hối lộ hơn 74 tỷ đồng và lừa đảo chiếm đoạt số tiền gần 25 tỷ đồng.
Trong số các bị cáo bị truy tố về tội "Lừa đảo chiếm đoạt tài sản" theo quy định tại Điều 174 Khoản 4 Điểm a Bộ luật Hình sự có bị cáo Hoàng Văn Hưng, (sinh năm 1980), nguyên là một Điều tra viên cao cấp, cựu Trưởng phòng của Bộ Công an, đồng thời từng là một điều tra viên chính trong vụ án “Chuyến bay giải cứu” này.

Tuy chỉ là một sĩ quan cấp tá giữ chức trưởng phòng cấp bộ, rất “nhỏ bé” so với các bị cáo cấp thứ trưởng, vụ trưởng, cấp tướng công an, … trong vụ án này, nhưng tại các phiên xét xử trong 4 ngày qua, bị cáo Hưng được báo chí và dư luận quan tâm ở mức “đặc biệt” bởi cái phong thái vừa tự tin vừa nhún nhường khôn khéo, cộng với lối khai báo ráo hoảnh và ranh mãnh tinh vi.

Cũng như trong mọi vụ án khác, đứng trước toà, mỗi bị cáo đều có thể khai báo theo cách của mình, có thể thể hiện trạng thái tâm lý cá nhân theo bản tính của mình. Có bị cáo lớn lối tranh luận với hội đồng xét xử. Có bị cáo chỉ im lặng gật hoặc lắc đầu. Có bị cáo khóc nức nở, có bị cáo cười khẩy, có bị cáo lúc khóc lúc cười. Tất cả những biểu hiện tâm lý tội phạm ấy đều là bình thường, và đều xảy ra ở mỗi phiên toà xưa nay.

Nhưng có một điều không bình thường, một chi tiết nhỏ thôi, liên quan đến phiên toà, bên lề phiên toà xét xử vụ đại án này, mà tôi muốn nhắc tới ở bài viết này, là cách đưa tin tường thuật, cách sử dụng các từ ngữ khi nói về bị cáo Hoàng Văn Hưng trên một số trang báo chính thống mấy ngày qua.

Có thể đọc đâu đó trên mạng xã hội những câu chữ ái ngữ kiểu này nói về bị cáo Hưng, nhưng đọc trên báo chí chính thống thì ta thấy giật mình. Giật mình vì một số bài báo đã dùng những từ ngữ không phải được sinh ra để dành cho các bị cáo phạm tội lừa đảo nói riêng và các tội khác nói chung. Giật mình vì khi đọc, ta có cảm giác những lời miêu tả, tường thuật đó cứ như thể hiện một sự bái phục trước một bậc trượng phu oai hùng và chính nghĩa nào đó trong cuộc sống đời thường chứ không phải đang nói về một bị cáo trong một phiên toà.

Tất cả những câu chữ tôi để trong ngoặc kép dưới đây đều được trích dẫn nguyên văn từ một số bài báo đó. Tôi tin rằng khi đọc những câu chữ trong các trích dẫn dưới đây, nhiều bạn đọc sẽ có chung cảm giác ngạc nhiên, khó chịu, thậm chí là phẫn nộ giống như tâm trạng của tôi khi đọc chúng.

Xin được trích dẫn:

“Tại phiên tòa, hình bóng của một điều tra viên cao cấp hiện lên qua cách Hoàng Văn Hưng đề nghị được chất vấn bị cáo Hằng 2 câu hỏi…”.

“Trong suốt 4 ngày xét xử, Hưng là bị cáo hiếm hoi có trạng thái tinh thần "tích cực". Đối diện HĐXX, Hưng trả lời các câu hỏi một cách rành rọt, lưu loát. Sự tự tin của Hưng còn thể hiện ở những cử chỉ. Các động tác vung tay của Hưng biểu lộ việc cựu điều tra viên này hiểu rõ bản chất vụ án, tình thế của bản thân và cần phải khai những gì…”.

“Hưng hiếm khi từ chối trả lời các câu hỏi của luật sư. Thậm chí, luật sư hỏi chưa rõ hoặc chưa hết câu, Hưng đã hiểu và chủ động trả lời…”.

“Trở về chỗ ngồi, bị cáo Hoàng Văn Hưng không chút xao động…”.

Còn nhiều câu chữ nữa có thể trích dẫn thêm từ một số bài báo tường thuật phiên toà xét xử đại án “Chuyến bay giải cứu” trong mấy ngày qua, mà đọc xong, nhiều bạn đọc đều sẽ có chung cảm giác là bị cáo Hưng dường như là được ca ngợi bởi những tính từ, những uyển ngữ, ái ngữ đầy đẹp đẽ của người viết bài. Và đó thật sự là một điều tệ hại khi báo chí luôn cần một thái độ phê phán và lên án một cách khách quan nhất đối với các bị cáo nói chung và bị cáo Hưng nói riêng trong quá trình xét xử đại án này.

Tất nhiên, báo chí có quyền tường thuật trung thực mọi chi tiết diễn ra tại một phiên toà xét xử công khai. Tất nhiên, mọi phóng viên có quyền bày tỏ góc nhìn cá nhân về các bị cáo trong phiên xét xử. Nhưng để bày tỏ nhận định, nhận xét, tâm trạng và tình cảm cá nhân của người viết đối với mỗi phiên toà và mỗi bị cáo trên các trang báo chính thống thì không còn là việc của cá nhân mỗi người viết nữa.

Chi tiết nhỏ mà tôi trích dẫn từ một số trang báo ở trên dẫu sao cũng chỉ là chuyện bên lề của các phiên phiên xét xử vụ đại án “Chuyến bay giải cứu”. Nhưng, để đảm bảo tính khách quan khi đưa tin tường thuật các phiên xét xử, tối kỵ việc tô hồng hoặc bôi đen cho hình ảnh các bị cáo đang bị đưa ra trước phiên toà bằng việc lựa chọn và sử dụng câu chữ của người viết.

Đôi khi, chúng ta vô tình và vô ý mắc phải lỗi “giải cứu” cho một tội phạm chỉ vì cách sử dụng câu chữ, từ ngữ nói về kẻ phạm tội đó trước công luận

Và đó là việc cần hết sức tránh đối với mọi cơ quan báo chí truyền thông, khi không định làm một “vị quan toà thứ 2” trong mỗi phiên xét xử của toà án và nhận định của dư luận xã hội.

AN VINH